خلاصه

از آنجا که ابوریحان جزء معدود دانشمندان علوم تجربی است که به تاریخ‌نگاری حرفه‌ای پرداخته، تحلیل جنبه‌های گوناگون تاریخ‌نگاری وی ضروری می‌نماید. هدف اصلی در این مقاله واکاوی رویکردهای ابوریحان در نگارش تاریخ و بررسی چگونگی روش تاریخ‌نگاری او است.

خلاصه

اهتمام به روایت و درایت «نهج البلاغه» از همان عصر مؤلّف آغاز شده است. اما جالب اینجاست که کهن ترین اجازات برای تحمّل این کتاب که تا به حال شناسایی شده اند ایرانی هستند، این در حالی است که نهج البلاغه در عراق و در بغداد تألیف شده است.

خلاصه

متن حاضر، خوابی است که ملاصدرا در شب سی ام رمضان 1028 هجری دیده و خودش آن را تعبیر کرده است.

خلاصه

حکایت زیر به عنوان هشتادمین حکایت در  کتاب الفرج بعد الشدة (ج 1، ص 239) آمده است.

خلاصه

خلاصه

نویسنده کتاب برهان المسلمین که در سال 1307 خورشیدی نوشته و منتشر شده است، می کوشد تصویری از اسلام ارائه دهد که اصول و فروع آن با تمدن جدید و جنبه های مثبت آن سازگار است. اگر هم مواردی اختلاف وجود دارد، نویسنده سعی می کند ثابت کند اسلام دلایل موجه تری برای آن موارد دارد. کوشش های مسلمانان ایرانی برای نشان دادن این تصویر از اسلام، بیشتر از پس از مشروطه جدید شد و تاکنون و در منازعه طولانی اسلام و غرب، تاکنون ادامه داشته است. این کتاب، یکی از آن دست آثار است که گزارش تعدادی را در کتاب گفتمان تمدن اسلامی در دوره پهلوی آوردم، اما این مورد را پس از آن یافته و گزارش آن را در اینجا تقدیم می کنم.

خلاصه

امیرمعزی مکتب فکری شیعی را بر دو پایه «ایران‌گرایی» و «غلوگرایی» استوار می‌داند. این مقاله، در پی بررسی و نقد نظریه وی با رویکرد تاریخی و کلامی است.

خلاصه

مطلبی است که یادداشت کرده بودم تا در برنامه نقد و بررسی کتاب علم دینی، علم بومی و علم اسلامی آقای دکتر علی پایا مطرح کنم. مطالب منظمی نیست اما عجالتا اینجا می گذارم شاید بکار کسی آمد.

خلاصه

پاسخ چند پرسش در باره مرحوم ایرج افشار است که سال 1398 نوشته ام.

خلاصه

طبری بیش از همه به تاریخ و تفسیرش شهرت دارد. چندین اثر حدیثی هم دارد که یکی تهذیب الاثار است. در دهه های اخیر دو کتاب یکی با نام صریح السنه و دیگری التبصیر فی الدین از وی انتشار یافته است. مصحح هر دو اثر مجبور شده اند در باره صحت انتساب آن به طبری بحث کنند. در اینجا گزارشی از این دو کتاب تقدیم می کنم.

خلاصه

یکی از کسانی در دهه چهل خورشیدی به بحث از تمدن اسلامی نشست، مرحوم دکتر عبدالحسین زرین کوب بود. این کتاب آن هم پس از نگارش دو قرن سکوت می تواند دیدگاههای آن استاد را بهتر روشن کند.

خلاصه

متن حاضر، معرفی اجمالی کتاب «اختلاف اصول المذاهب» از قاضی نعمان، قاضی دربار خلفای فاطمی در میان قرن چهارم است. این کتاب، از منظر نظریه امامت و نگرش تعلیمی، به نقد «استدلال و نظر و قیاس و استحسان و اجتهاد» پرداخته است.

خلاصه

به تازگی مجلد دیگری از خلاصة الاشعار میرتقی الدین حسینی کاشانی (زنده در 1016) منتشر شده است. نوشته ما مروری است بر اطلاعات اجتماعی و فرهنگی این کتاب در باره شاعران عصر صفوی.

خلاصه

نکاتی است که در شرح دیدگاه های میرزا عباس صراف در کتاب «آفتاب و زمین» در کنگره اصفهان و توسعه بیان کردم.

خلاصه

گزارشی است از آنچه این سه متکلم در سه دوره مختلف تاریخی در باره مساله تعریف علم مطرح کرده اند. متن حاضر هم شامل گزارش آراء و هم انتخابی از نوشته های آنهاست. جستاری هم در انتهای گزارش آراء این سه متکلم، در باره آراء مقدسی در البدء و التاریخ آمده که امیدوارم سودمند باشد. این بحث در اصل «فصل پنجم» کتاب «سیر تحول مفهوم علم در ادبیات اسلامی» این بنده خداست.

خلاصه

متنِ حاضر، شامل چند مکتوب سعدالدین حموئی به برخی از عرفا و شخصیت‌های معاصر وي است.

خلاصه

مروری است بر زندگی امام حسین، شروع و ادامه تحولات مربوط به کربلا و آنچه پس از آن تا بازگشت اسرا به مدینه اتفاق افتاد. مختصر و بر اساس منابع کهن. (بخشی از کتاب تأملی در نهضت عاشورا بر اساس آخرین نسخه چاپی آن).

خلاصه

متن حاضر گزارشی است که نویسنده طبقات الحنابله از یک عالم حنبلی نوشته و می گوید که وی ممانعت خلیفه دوم از کتابت حدیث را عامل ایجاد اختلاف مسلمانان در حدیث می داند. اهمیت این گزارش تاریخی از آن روست که طوفی متوجه نکته مهمی شده، آن را به زبان آورده و به خوبی تحلیل کرده است. این نکته ای است که تا این اواخر کسی با این صراحت بیان نکرده و نکته کلیدی آن را این گونه تبیین نکرده بود. 

خلاصه

صاحب الرحلة فهو من الشرفاء السادة الشاميّين ومن رجال الشيعة الاثنى عشريّة، والمحتمل أنّه من آل المرتضى، سَدَنَة العتبة الزينبيّة المقدّسة بحوالي دمشق.

خلاصه

گفتگویی است با وبسایت https://digitalorientalist.com/ در باره علوم انسانی دیجیتال در ایران در حوزه دیجیتایز کردن نسخ خطی

خلاصه

متن حاضر یادداشت های نویسنده برای ارائه در جلسه نقد کتاب فراسوی مه: نگرشی بر چگونگی برآمدن بابیان از آقای سید علی موجانی و دکتر علی اکبر صالحی است.

خلاصه

روز پنج شنبه 28 مهرماه 1401 مراسمی برای رونمایی نرم افزار «جامع منابع تاریخ» در مرکز کامپیوتری علوم اسلامی «نور» برگزار شد. آنچه در اینجا آمده، متن سخنرانی بنده در این مراسم است.

خلاصه

مقالات قدیم بنده در یک دوره بیست جلدی «مقالات تاریخی» از نشر دلیل بود. بعد از آن، مقالات بعدی را در «مقالات و رسالات تاریخی» دفترهای ده گانه (تاکنون) منتشر کرده ام. فهرست زیر، عناوین مقالات این دفترهاست.

خلاصه

گزارشی است از دگرگونی تحلیل ها و تفسیرهایی که از امام علی (ع) در آثار دکتر شریعتی و شماری دیگر در مقایسه با آنچه که در باره حضرت در متون سنتی و پیش از آن یا همزمان در میان علمای سنتی وجود داشت. این تفسیرها، با اهداف خاصی و همراه با بهره گیری از فضاهای فکری جدید صورت می گرفت. غالب آنها در صدد ارائه یک تصویر انقلابی از امام علی (ع) در مقابل انقلابیون معروف دنیا یا برای طرح ادعای توجه موکد اسلام به مسائل مطروحه در جهان جدید بود. متنی است که برای سخنرانی در شب 22 رمضان 1443 در کانون توحید و با عوت انجمن اندیشه و قلم ارائه شد.

خلاصه

گزارشی است از یک رساله کلامی از حوالی سال 1125 که مولف آن به موضوع تحریف قرآن پرداخته و از منظر کلامی ـ تاریخی، از اصالت و عدم تحریف قرآن دفاع کرده است.

خلاصه

زمینه های بحث در باره رابطه علم و دین در دنیای اسلام بسیار گسترده است و در این میان، داد و ستد آنها، خواسته یا ناخواسته، سبب شده است تا معارف گسترده ای فراهم آید. این معارف بر محور مرزهای مشتر علم و دین، یا آنچه تصور می شود مرز مشترک است، فراهم آمده است. نجوم یکی از این زمینه هاست. از سویی منجمان و حکیمان و از سوی دیگر آیات قرآن در باره آسمانها و نیز روایات متعدد، همه را بر آن داشته است تا برای سازگار کردن آنها، به تولید دانشی بپردازند که با اصطلاحات روز می توان دست کم، از زاویه ای، آن را علم دینی هم نامید. این مقاله، بر محور مفهوم عرش و بیان تلاش علمی مشترک مفسران، متلکمان، فلاسفه و متشرعان ظاهرگرا در توضیح عرش و سازگاری میان آن و نظام افلاک، تدوین شده است، اما هدف ارائه یک تجربه در حوزه علم دینی است.

خلاصه

یکی اختلاف نظرهای رایج میان فرق اسلامی، این است که برخی قائل به استفاده از شمشیر برای اصلاح جامعه هستند، و شورش بر حکومت های فاسد را مجاز می شمرند، شماری دیگر مخالف آن هستند. انقلابیون در میان فرقه های مختلف، اغلب از دسته اولند. در میان شیعه، گروه زیدیه قائل به خروج با شمشیر است، اما امامیه، از آغاز به موضع عکس آن شهرت داشته است. در اینجا، مروری بر این آراء خواهیم داشت و استدلالهای هر کدام را مرور خواهیم کرد. گفتنی است که بخشی از این مساله به موضوع امر به معروف و نهی از منکر نیز باز می گردد.

خلاصه

ابن العتائقی زنده در 790 رساله ای با عنوان الفارقه در باره فرق اسلامی دارد که پیش از انقلاب در مجله معارف اسلامی اوقاف منتشر شد، و اکنون به صورت یک کتاب مستقل در نجف انتشار یافته است. این سطور در معرفی آن است.

خلاصه

در یک تقسیم بندی در باره منابع اولیه عاشورا، می توان سه مرحله را مهم دانست. ابومخنف به عنوان درجه اول، محمد بن سعد درجه دوم و بلاذری منبع درجه سوم. همه اینها برای شناخت عاشورا مهم هستند. در این جا ابتدا یک مقدمه کوتاه در باره تفاوت این سه درجه و بعد هم مروری بر 89 روایت بلاذری از عاشورا خواهیم داشت.

خلاصه

شامل گزارشهای خبری مربوط به واقعه حمله روسها به حرم امام رضا علیه السلام در دهم ربیع الثانی 1330