معرفی کتاب

سنت شرح حال نویسی در شامات و مصر در دوره ممالیک و پس از آن نیرومند است. یکی از این آثار که به تازگی نشر شده و البته مربوط به دوره عثمانی اما در امتداد همان سنت است، کتاب فوائد الارتحال و نتایج السفر فی اخبار القرن الحادی عشر است که شش مجلد به چاپ رسیده است.
مؤلف این کتاب مصطفی بن فتح الله حموی م 1123 است که هدفش نوشتن شرح حال عالمان و فرهیختگان هم عصرش بوده و در واقع بخشی از این کتاب حاصل تجربیات علمی خاص او در مراوده با عالمان همین دوره است. نام بسیاری از عالمان دیگر را نیز با استفاده از منابع دیگر آورده است.
وی شخصیتی شناخته شده داشته و شرح حالش در منابع بعدی به تفصیل آمده است.
بیشتر شرح حالهایی که در این کتاب آمده از عالمان شافعی و حنفی شام و مصر بوده است. بسیاری از این عالمان در شمار قضات و دیگر کارمندان نظام اداری دولت عثمانی در آن نواحی بوده اند.
وی افزون بر بیان تولد و وفات (اگر وفات کرده باشد) عباراتی در ستایش وی آورده و اگر صوفی یا محدث است چشمه‌ای از دانش و اعتبار او را یاد آور شده است.
علائق صوفیانه وی نیز آشکار بوده و از بسیاری از مشایخ و صوفیه و احفاد و اعلام آنان را آورده است. به همین دلیل در شرح حال ها تعابیر صوفیانه با اشاره به علائق افراد فراوان آمده و گهگاه از خواب و جذبه الهی و این مسائل هم دیده می شود.
این قبیل کتابها و از جمله این کتاب، سرشار از مواد خام برای نگارش تاریخ فرهنگ و تمدن این ادوار است.
البته طبیعی است که در این کتابها یادی از ایرانی ها کمتر می شود، گرچه از برخی از علمای مهاجر ایران که با روی کار آمدن دولت صفوی به شام رفتند یاد شده است. تبریزی ها فراوانی چنین بودند.
یک استثناء شرح حال شیخ بهایی است که وی با استفاده از سلافة العصر آورده و این که دولت شاه عباس او را تحویل گرفت و … بعد هم بخشی از اشعار وی آورده است. نمی دانم همه این مطالب از سلافة‌ العصر است یا از منبع دیگری هم استفاده کرده. (بنابرین شاید شرح حال های دیگری هم از علمای شیعه داشته باشد).
کتاب در شش جلد شامل 1753 شرح حال است که بین چند سطر تا چندین صفحه است.
مصحح عبدالله محمد الکندری و ناشر دارالنوادر و سال نشر 2011 است.