معرفی کتاب

انتشار چند رساله نفیس خطی

سالهاست که بنیاد پژوهشهای اسلامی اقدام به نشر مجموعه رسائل فارسی دارد. اوائل نام آن رسائل خطی فارسی بود که گویا مرحوم افشار ایراد گرفته بود که خوب حالا که چاپ شده است چرا باز اسمش مجموعه رسائل خطی فارسی است و اصلاح کردند.
دفتر نهم آن سال 88 تاریخ خورده که البته باید سال 89 توزیع شده باشد اما بنده تاکنون ندیده بودم. اکنون که مراجعه کردم دیدم رساله های نفیسی در آن چاپ شده است. حیفم آمد که شرحی در باره آن به دست ندهم. پیش از معرفی باید بگویم ای کاش هر سال ده عدد از اینها چاپ می شد نه این که در طول بیست سال 9 عدد چاپ شده باشد.
رساله اول ترجمه مناظره ابن ابی جمهور احسایی است در شهر مشهد با یکی از علمای اهل سنت هرات. مجالس مناظره در خانه یکی از شاگردان احسایی به نام سید محسن رضوی قمی برگزار می شده و اینک ترجمه آن مناظرات که مباحث جالبی در اختلاف نظرهای فکری و تاریخی میان شیعیان و سنیان است منتشر شده است. احتمال دارد مقصود از فاضل هروی که نامش به عنوان مناظره کننده با احسایی آمده شیخ احمد بن یحیی تفتازانی باشد. ترجمه رساله از دوره صفوی و به نام شاه سلیمان صفوی و به خامه محمد اشرف شریف حسینی مشهدی است.
رساله الدر الفرید فی معرفه التجوید از رسائل قرآنی و از قرن نهم است. وی شاگرد ابن جزری معروف است که در علوم قرآنی به ویژه بحث تجوید جزو عالمان برجسته به شمار می آید.
نامه شاه طهماسب به عادل شاه بهمنی رساله بعدی است. این عادل شاه از سلسله بهمنی است که دولتشان را در بیجاپور تأسیس کردند. این نامه نخستین بار است منتشر می شود و پیشتر در کتار شاه طهماسب نوایی نیامده بود.
رساله در «تشابه اعضا و جوارح به جامعه» پس از آن آمده است و می‌تواند در مطالعه دیدگاه های اجتماعی مسلمانان جالب توجه باشد.
سفرنامه سوم ناصرالدین شاه به قم رساله پسین است که طبعا از رهگذر قم شناسی و همین طور تاریخ اجتماعی ایران در این دوره آن هم از دیدگاه شاه مملکت اهمیت دارد. ناصرالدین شاه در تأسیس کار سفرنامه نویسی توسط سلاطین و امرا نقش اول را دارد. همین که سه سفر آمده و گزارش هر سفر را نوشته جالب است. جالب است که وی کتیبه های موجود را نیز خوانده و آنها را در این سفرنامه درج کرده است. یکی از آنها کتیبه ای از عصر طهماسب و از سال 963 است. در جایی از این سفرنامه آمده است.... باز رفتیم به خانه علما، اول رفتیم به خانه امام جمعه، بعد رفتیم خانه شیخ الاسلام، باز هم کتاب قوانین خط مرحوم میرزا (ی قمی) را دیدم. از آنجا رفتیم خانه میرزا حسن، از خانه میرزا حسن رفتیم خانه ملامحمد جواد (ص 165). این که شاه مملکت به خانه علما برود جالب است. در باره تعزیه هم می نویسد.... چون در تعزیه اسب می آورند که تعزیه بعضی لوازمات دارد که خلاف احترام حضرت بود، من این رسم را منسوخ کردم گفتم بعد از این در مدرسه دارالشفاء تعزیه بیاورند. (ص 166).
کتابچه باخرز از مجموعه ناصری رساله بعدی است. همه می دانیم که مجموعه جغرافیای ناصری چه مجموعه با ارزشی است. خود بنده بخش نیشابور را چاپ کردم. برخی از شهرهای خراسان به تازگی منتشر شده است. قم را آقای مدرسی طباطبائی چاپ کرد. بخش عمده آن هنوز چاپ نشده است. فهرستی از آنها را مرحوم افشار بیش از پنجاه سال قبل در فرهنگ ایران زمین نوشت. گفته شده که نسخه های معرفی شده در سازمان میراث فرهنگی است. سراغ گرفتیم گفتند شاید رفته شیراز. کسی جواب نداد. بخشی هم در کتابخانه ملک است. اگر همه اینها روزی با هم چاپ شود یک مجموعه عظیم جغرافیایی خواهد شد. (آیا گوش شنوایی هست؟)
وقف نامه یوسف سلطان خان الیچکی حاکم ترشیز در ادامه آمده است. مصحح مقدمه ای هم بر آن نوشته و محتوای آن را شرح داده است.
توبه نامه مهدی قلی بیک جغتایی رساله بعدی است. وی از امرای دوره عباس اول است و توبه نامه اش سراسر پند و اندرز. و این که به رب العباد قسم خورده است که مباشر لواطه، زنا، کذب، افترا، شرب خمر، اخذ ربا و امثال اینها از فسوق و معاصی نگردد. سابقا بنده مقالی مفصل در باره امر به معروف و نهی از منکر در دوره صفوی نوشته بودم و بخشی از توبه نامه سلاطین را آورده بودم. این رساله را ندیده بودم. توبه برای امرا خیلی خوب خواهد بود و این رسمی است که صفویان داشتند.
سواد پروانچه کلیدداری آستانه مقدسه حضرت رضا علیه آلاف التحیه و الثناء رساله بعدی است.
تحدید مرز مریوان که در اواخر قرن سیزدهم میلادی فراهم آمده برای علاقه مندان به مسائل مرزی ایران و عراق جالب خواهد بود. تاریخ تنظیم آن 1295 است.
حکم شاه سلطان حسین صفوی در انتصاب مدرس آستان قدس رضوی هم برای شناخت مناصب آستان مقدس حضرت رضا و همین طور مسائل علمی و تربیتی دوره صفوی جالب خواهد بود.
هجویه ای از قاضی نورالله شوشتری برای سید حسن غزنوی که در دیوان شعرش مدح مخالفان را گفته در ادامه آمده است. فرزند را که طبع پدر در نهاد نیست – پاکی ذیل مادر او نیست باورم.
نامه ای به ممتاز العلماء که از سوی میر اکبر شاه صاحب در سال 1279 برای وی که از عالمان برجسته لکنهو بوده نوشته شده است.
التحفه فی تحدید الکر رساله ای از شیخ بهائی در باره کر است، موضوعی که بسیاری از علمای متأخر برای اثبات اجتهاد خود در این باره رساله نوشتند.

رسول جعفریان