فهرست مقالات و رساله های چاپ شده در ده مجلد کتاب «مقالات و رسالات تاریخی»
خلاصه
مقالات قدیم بنده در یک دوره بیست جلدی «مقالات تاریخی» از نشر دلیل بود. بعد از آن، مقالات بعدی را در «مقالات و رسالات تاریخی» دفترهای ده گانه (تاکنون) منتشر کرده ام. فهرست زیر، عناوین مقالات این دفترهاست.
دفتر اول
- محمد بن اسحاق ندیم و کتاب الفهرست او،
- دیدگاه علمای عصر صفوی در باره احکام نجومی و سعد و نحس ایام،
- رساله در شرح احوال لطفالله بن سلیمان شاه نیشابوری و دیوان وی ،
- مروری بر مطالعات پیرامون نقش خواجه نصیر در سقوط بغداد ،
- دوزبانههای ادب فارسی و عربی در قرن هفتم،
- اردوباد و اهمیت فرهنگی آن در دوره اخیر صفوی ،
- گشتی در حکایات کتاب سفینه فطرت،
- طریق استخاره معتبره،
- مهر کتابخانه شاهرخ تیموری،
- سفرنامه عتبات سال 1313 ،
- از کاخ هشت بهشت تا کاخ توپقاپی ،
- گزارش سفر عمره: 1390،
- علمای بلادنگاهی به موقعیت آیتالله زند کرمانی در اصفهان،
- ابن معتز شاعر عباسی و تفسیر تاریخ اسلامی بر اساس منازعه عباسیان و طالبیان،
- گرایش جریان نوگرایی دینی در تفسیر معنای محکم و متشابه قرآن (به ضمیمه رساله متشابهات قرآن از اسدالله خرقانی)،
- آگاهیهای تازه در باره غلامان و کنیزکان در دوره صفوی بر پایه کتاب آداب سنیه (از محمد صالح خاتون آبادی ـ م 1126)،
- ادبیات الفاظ کفر در فقه حنفی (فارسیّات کتاب فتاوی تاتارخانیه از سال 777) ،
- يکصد و پنجاه و شش کلمه نوشته علمای بلخ،
- تعابیر فارسی در الفاظ طلاق و سوگند در متون فقه حنفی،
- رویکرد فقهی به سیره نبوی در یک صد سال گذشته (عوامل و پیامدها)،
- نظریه دارالحرب ـ دارالاسلام و تعریف کفر در فقه حنفی و تأثیر و تأثّر آن از رویدادهای خراسان در قرن دهم هجری،
- مروری بر یک رساله انتقادی از دوره صفوی،
- یادداشت پشت کتابی در باره قحطی سال 1288 در اصفهان،
- ترجیع بندی در ستایش شاه اسماعیل دوم (سلطنت از 984 ـ 985)،
- بررسي چند روايت تاريخي در باب غاليان عصر خلافت امام علي (ع) ،
- جغرافی سودان / محمد حسين فروغی،
- شرح بعضی از وضع گیلان / نویسنده ناشناخته.
دفتر دوم
- عشق به پدر، عشق به کتاب،
- الرساله اثری در تاریخ و رجال اصفهان از قرن پنجم هجری،
- عقود ثمانیه،
- دیوار نوشتههای یادگاری در مسجد – مدرسه مادر شاه اصفهان ،
- رسالهای در باره گسترش فساد در گیلانِ تحت سیطره امرای زیدیه،
- یک گزارش و چند سند در باره حجاج ایرانی در راه جبل،
- از راه نجد تا راه حائل،
- نسخ خطی به مثابه منبعی برای تاریخ،
- جامعة النجف حرکتی نو در اصلاح نظام آموزشی حوزه نجف،
- سفرنامه منظوم حج از دوره صفوی ،
- درسهای صفویه و عقب ماندگی ما،
- بادیه تلاقی تاریخ، جغرافیا، ادب و عرفان حج،
- مختصری در باره علم سیاست شرعی،
- سرگذشت یک ایرانی مروج تشیع امامی در یمن،
- گزارش سفر به استانبول و همایش سلفیه،
- السلفية و تطور مفهوم الجهاد،
- ابن مازه و کتاب لطائف الاذکار،
- عاشورا در فقه شیعه،
- اشعار ترکی به مناسبت فتح بغداد توسط شاه عباس (1033 ق)،
- مرحوم سید جعفر شهیدی و تاریخ اسلام،
- دولت نبوی و نظام سیاسی،
- یادداشتهای مسافران ایرانی از ایالات جدا شده از ایران،
- بیانیه دولت عباسی علیه امویان،
- نگاه سنایی غزنوی و رشیدالدین فضل الله به امویان،
- متنی نویافته در زندگی امامان از آغاز قرن ششم هجری،
- شرحی در باره کتاب مبین و مؤلف آن،
- فرقه هایی با باورهای شگفت،
- امویان در آینه روایات بلاذری،
- قدسیت عباسیان پیش از خلافت عباسی،
- دانشمندی دلباخته دولت عباسی،
- زایچه نامه ها منبعی برای تاریخ (مورد زایچه نامه های خاندان قرچقای)،
- گزارش یک فرنگی از مکه و مدینه در زمان سقوط آن بدست وهابیان،
- پرسشهای شیعیان از علامه حلی در قرن هشتم هجری،
- از شام تاریخی تا شام آخر الزمانی،
- وضعیت حوزه علمیه قم در سال 1352،
دفتر سوم
- برگی دیگر از جدلهای مذهبی در ایران پس از سقوط صفویه!،
- شاه سلطان حسین صفوی و دستور نگارش کتابی در فقه زنان،
- میراث عرفانی از دوره صفوی و نقش آن در بحران فکری قرن سیزدهم،
- ابن علقمی از قرن دهم تا چهاردهم و در یک دهه اخیر،
- عباس زریاب خویی و شیخ قاسم مهاجر،
- سهم قمی ها در نظام دیوانی دولت سلجوقی در قرن ششم هجری،
- برگی ناشناخته از میراث شیعه در نیمه نخست قرن چهارم،
- جریان تفکر شیعی در ایران در قرن هفتم (آثار محمد بن حسین رازی آبی)،
- ظهور الميرزا محمّد الأخباري بعد الوحيد البهبهاني و نزاع تلامذته ...،
- الملک عبد العزيز في الوثائق الايرانية،
- کربلا از روایت تا درایت (نگاهی مجدد به عاشورا و فقه)،
- رابطه علما و دولت صفوی در سایه خطبه های جلوس،
- اسلام خالص؛ بحثی درباره رابطه لباس و دین در دوره رضا شاه،
- عطائیه؛ اثری در فقه شیعه از قرن هفتم هجری،
- سهم کازرونیها در تدوین سیره نبوی (ص)،
- تحفه یک عالم بحرینی برای شاه سلیمان صفوی:رساله منار السعادات،
- کتابی در نقد قدرت از دریچه مفهوم عدل و ظلم،
- گزارش یک جدال مذهبی در سال 1202 میان بخارا و مشهد،
- تیشه رو بردار و تبر، برو به جنگ شانه سر: رسالهای از فیض،
- مفهوم علم میان مسلمانان در رساله باران، رعد، برق ابن ابی الدنیا ،
- اصفهان در سایه خلاقیت های شاه عباس،
- رساله در ردّ تکفیر مؤمن،
- گزارش سفر گرجستان،
- در بیان کلمات کفر و شرک: «ادبیات تکفیری در فقه حنفی»،
- پیشینه اسلامی کردن طب در تمدن اسلامی،
- الشعائر الحسينية … النشأة والتطوّر،
- وثائق غازانیه ؛ متنی حقوقی ـ فقهی تازه یاب از روزگار غازان خان ،
- یادداشتهای شخصی: سالهای 1080 تا 1114در اشرف مازندران ،
- سفرهای زیارتی یک یزدی در نیمه دوم قرن سیزدهم هجری،
- زندگینامه آیت الله خویی به قلم مرحوم سید عبدالعزیز طباطبائی،
- کتاب نیل المرام در فقه امامی: اثری از تشیع مازندران غربی در قرن نهم ،
- اصلاح المملکه: رساله انتقادی خطاب به ناصرالدین شاه قاجار،
دفتر چهارم
- برگی از منازعه دین و فلسفه در اندیشههای یک دانشمند عصر اخیر صفوی،
- روابط علمای بحرین و ایران در دوره صفوی،
- مقدمهای بر معشوق السفاره؛ اثری در باره سفر کردن از دوره قاجاری،
- تقویمهای رایج و نارایج؛ حمدالله مستوفی،
- بنیادهای سست علم در قرون میانه اسلامی(نمونهای از احکام نجوم)،
- رساله ادبی اندر ستایش شاهان صفوی، مناقب میرزا شفیع وزیر یزد،
- چگونگی خواندن تقویمهای سنتی و علائم آنها،
- دین، عرفان و حکمت، سه مؤلفه در نظام معرفتی ایرانی، انسداد یا انفتاح!،
- یادداشتهای تاریخی؛ نوشته عبدالعلی قاجار؛ از سال 1315 و 1316،
- مباحثات حاج محمد کریم خان رئیس شیخیه با شاهزادگان و علمای تهران،
- دو قصیده در واقعه حمله روسها به حرم امام رضا (ع)،
- تبار شناسی مفهوم تمدن اسلامی از مشروطه تا انقلاب اسلامی،
- یادداشتهای تاریخی از روزگار صفوی؛ وقایع سالهای 892 – 1042،
- ریشههای خشونت در فکر مذهبی معتزله،
- دو قصیده و ترکیببند در حج از روزگارصفوی؛ محمدباقر خلیل کاشی،
- تاریخ شاهان صفوی: از طهماسب تا عباس اول، از تحفه سلیمانی،
- زندگی تقویمی مردم روزگار صفوی در آینه کتاب اختیارات علامه مجلسی،
- جدال تقویم شرعی با تقویم نجومی در دوره اخیر صفوی،
- پرسشهای دینی مانکجی زرتشتی از محمد حسن سبزواری قاضی یزد ،
- مظهر الانوار، مقدمه رسالهای در آموزش اسطرلاب،
- مقدمهای بر رفیق توفیق در رسوم وزارت و آداب سلطنت از دوره صفوی،
- آگاهیهای تاریخی و انتقادی از دوره صفوی تا دوره زندیه (فوائد علیّه)،
- پیشینه آشنایی ما با حکمت و نجوم غرب (رساله حکمت آفرینش ستارگان)،
دفتر پنجم
- از سید محمد نوربخش تا امام قلی خان در لارستان،
- چارچوب فکر شیعی در اواخر دوره صفوی (مروری بر رساله ملامحمد طاهر قمی)،
- متنی ویژه درباره مناسبات علما و دولت قاجار،
- استفتائات شاه سلطان حسین صفوی از آقا جمال خوانساری،
- معاهده دو گروه عزادار در رشت برای علَمکشی از سال 1145ق،
- گزارش کمنظیر یک ایرانی از وضعیت چند شهر عثمانی از دوران سلیم اول،
- آگاهیهایی درباره نفوذ شیعیان امامی در مدینه منوره در نیمه اول قرن هشتم،
- داخل عرض شد! گزارشی از کتابخانه سلطنتی در اوائل دوره شاه سلطان حسین،
- تجربهای از زندگی طلبگی در نجف میان سالهای 1344 ـ 1353 ش ،
- روز وصل: گزارشی از سفر حج مرداد ـ شهریور 1396،
- اثری ناشناخته از عرفان خراسان در قرن نهم هجری
- مروری بر احوال و آثار سلطان حسین واعظ استرآبادی،
- دربار سلاطین صفوی، پناهگاه امیران و شاهزادگان بلاد ،
- دیداری تازه با میرزا عبدالله افندی: «شرح حال رئیس مذهب حنفی در ریاض»،
- نشانههای فهم علمی: نگاهی به مقدمه یک اثر نجومی در قرن هشتم،
- رساله تنبیه السلاطین (رابطه عارفان و سیاستمداران)،
- رسالهای درباره شعربافی،
- رسالهای مشکوک از فیض کاشانی در دفاع از تصوف،
- تقریب پیش از دارالتقریب در مصر (سایه ازدواج ولیعهد ایران با فوزیه بر تقریب)،
- فَرَسنامهی صفوی: تجربهای از تولید علم طبیعی دینی،
- مجمع الاسرار متنی از صوفیان سنی دوازده امامی هند،
- شریعت، تصوف و الحاد در قرن هشتم و نهم هجری: رساله هفتاد وسه ملت،
- اجمال وقایع جنگ روس و ژاپن/ کارپت آوانسیان ،
- چگونه عثمانیها برای اثبات خلافت خود، شرط قریشی بودن را حذف کردند؟ ،
- متنی تازهیافت درباره تاریخ مشروطه/ ضیاءالدین تویسرکانی،
- قصّهای درباره سقوط اندلس و انعکاس آن به عنوان «تاریخ» در ایران،
- رساله آفتاب و زمین (از نظریه زمین مرکزی تا نقد غرب و مشروطه غربی)،
- خاطرات میرزا علیاصغر خان، تلگرافچی معزول خرم آباد از سال 1311 ق،
- تاریخ قزلباشان صفوی در متون عربی ،
دفتر ششم
- تاریخ فرهنگی و اجتماعی دوره پهلوی اول در استفتاءات حاج شیخ عبدالکریم حائری،
- از شاه سلطان حسین صفوی تا ناصرالدین شاه قاجار درباره سیزدهم رجب،
- عبرتنگار در ستایش علمای درایتنثار/ محمد علم الهدی فرزند فیض کاشانی،
- گفتمان مبارزهجویانه استقلالطلبان عرب درباره خلافت عثمانی،
- ریشههای ضد تفکر در سنّت حدیثگرایی اسلامی(مروری بر کتاب ذمّ الکلام و اهله)،
- اطلاعات مهم سیاسی و اجتماعی از روزگار صفوی از زبان محمدصالح قزوینی،
- ادبیات بحرالانساب نگاری در ایران [به ضمیمه سه رساله در تاریخ و انساب]،
- مرحوم دکتر اصغر مهدوی و کار سترگ وی درباره سیرت رسول الله(ص)،
- رسالهی ردّ صوفیه/ محمد علم الهدی فرزند فیض کاشانی،
- وقفنامچهای به قلم آقا حسین خوانساری برای میرزا رضیا محمد،
- خبر آمدن پرتغالیها به هرمز از سوی منجم شاه اسماعیل،
- توحیدخانه صفوی، ستون فقراتی که شکست،
- تفسیر تاریخی نامه شاه عباس به مفتی روم (به انشای نصیرای همدانی)،
- انتشار ظهور مهدی از شرق در آستانه تشکیل دولت صفوی،
- أحوال ملوک التّتار المغول/ حسین بن علي البطیطي،
- دو نامه اعتراضی شرابیانی به مظفرالدین شاه و امام جمعه درباره تغییر تولیت،
- چرخش یک نسخه خطی در قرن دوازدهم از مدینه منوره تا مشهد رضوی،
- مسجد ضرار، از آغاز تا روزگار ما،
- علم اصول و مباحث معرفت شناسی؛ نگاهی به نقش وحید بهبهانی،
- تجربهای از سازگار کردن علم و دین از رئیس مذهب شیخیه،
- شاه عباس و اعتمادسازی میان مسیحیان ارمنی و مسلمانان در شهر اصفهان،
- از ابومخنف تا بلاذری؛ مروری بر 89 روایت بلاذری درباره عاشورا،
دفتر هفتم
- مقتل الحسین علیه السلام به روایت حصین بن عبدالرحمان سلمی کوفی (م 136ق)،
- نصایح الملوک و آداب السلوک، در شرح عهدنامه مالک،
- رساله لَیلیّه؛ نماز شب از نگاه شریعت و طریقت/ شیخ صفیالدین اردبیلی،
- شیعه شناسی در روزگار صفوی؛ مروری بر «اربعین» محمدیوسف بیکای گرجی،
- درباره وقفنامههای کتاب در دوره صفوی،
- چند رساله و متن درباره علم کائنات الجوّ از دوره صفوی،
- در باب نظام معرفتی علوم غریبه؛ مروری بر کتاب «حرز الامان»،
- رفع نزاع علمی و دفع خلاف عقلی، به جنگ راست نیاید،
- ترکیب علم حیوانشناسی و مسائل فقهی آنها؛ رساله صیدنامه خانی،
- نظیری نیشابوری: از سفر حج تا عرفان حج،
- مجموعهای از حکایات حاضرجوابی از متون کهن،
- مظفرنامه همایونی؛ در وقایع قتل ناصرالدین شاه و ...،
- صورت هزینه تعزیه محرم در تکیه حیاط شاهی محله عودلاجان سال 1320،
- منازعه فکری میرزا محمد اخباری با شیخ جعفر کاشف الغطاء در باب...،
- چند استفتاء از وحید بهبهانی،
- شهرآشوبها و شهرآشوب وحید قزوینی،
- یادداشتهای اجتماعی ـ مذهبی از تبریز میانه سالهای 1257 تا 1289ق،
دفتر هشتم
- بازگشت غلوّ به تفکر شیعی در قرن سیزدهم؛ به ضمیمه دو رساله،
- رساله در وصف امام علی و قاسم الارزاق بودن آن حضرت/عبدالرحیم قره باغی،
- رساله آخوند ملّا قاسم موغانی در ردّ رساله ملّا عبدالرحیم قراباغی،
- تلاش دو خاتونآبادی در زمینه ادبیّات ضدّ مسیحی،
- حمام اسلامی (گزارشی از رساله دلّاکیّه حاج محمدکریم خان شیخی)،
- ذِکر جَمیل محمدتقی دانشپژوه،
- استاد مطهری، فلسفه و دانش روز ،
- بیانیه یک عالم اخباری در گلایه از تکفیر و تفسیق خود توسط مجتهدان،
- مثنوی شیخ الاسلام کاظم و اشارات آن به مجادلات مذهبی در قرن سیزدهم،
- گزارشی از وضعیت سیاسی ایران در خرداد ماه 1303 شمسی،
- پردهای از جدال میان تجربه، قیاس و اشراق در علم کیمیا، طب و ...،
- عقبماندگی درمانی در سایه حفظ الصّحه اسلامی ،
- انیس الحجاج؛ سفرنامه حج از سال 1087 / صفیالدین محمد قزوینی ،
- دو رساله داستانی ـ تاریخی درباره شجره امامزادگان مدفون در کاشان،
- رابطه علم و صنعت در ادبیات اسلامی
- استاد جعفر مرتضی به مثابه یک مورّخ ـ متکلّم،
- درنگی در جُنگی(چندین فرمان از شاهان صفوی و شماری یادداشت تاریخی) ،
- علی اکبر حَکَمیزاده در چهار پرده (1276 ـ 1366ش)،
- از حاجی طرخان تا گیلان: یک گفتگوی بین الادیانی درباره تحریف کتاب مقدس،
- دستور العمل در باب سیر بازارهای اصفهان/ وحید قزوینی/ آقا منصور سمنانی،
دفتر نهم
- اشعار «حفظیِ بغدادی» در ستایش شاه عباس اول و دعوت از وی برای فتح عراق،
- شیخ آقابزرگ طهرانی و همراهانش؛ نهضت بازشناسی هویت شیعه با فهرستنویسی ،
- مفهوم تمدن در ذهن یک روحانی جوان در سال 1334ش،
- سیّد جمال شناسی در زبان فارسی، سالهای 1299 ـ 1342 خورشیدی،
- گفتمان تطبیق احادیث با علوم جدیده در ادبیات دینی معاصر؛ متنی از سال 1310 ش،
- تکفیر و پیامدهای آن، از آغاز تا پایان خلافت امام علی(ع)،
- ملاحظات منبع شناسی تاریخی با رویکرد تحوّل در دانش تاریخ نگاری اسلامی،
- نشانی از طیاره در یک روایت آخر الزمانی؛ تجربهای از گفتمان انطباقی دین و دانش،
- رساله در جواز تلقیح برای دفع طاعون؛ آرای فقهای الازهر/ ترجمه: عبدالواحد فرامرزی،
- آداب المتعلمین یا حجّت بالغه؛ محمدابراهیم استرآبادی (از علمای دوره ناصری)،
- طبیعت شناسی غزالی در رساله «الحکمة فی مخلوقات اللّه»،
- قفقاز، ایران و فرهنگ دینی آن،
- رساله در پیشگویی ظهور مهدی در سال 949/ منسوب به: سیّد عماد الدین نسیمی،
- مروری بر نگارشهای موسوم به «السنة» و محتوای آنها،
- پرسش و پاسخهایی در باب مسأله اخباری ـ اصولی، غنا و تصوف از دوره اخیر صفوی،
- اندیشه دیروز پاسخگوی مسائل فردا نیست،
- قانون خراج علیه نوز بلژیکی،
- دیوان اسماعیل فراهانی، آینه اوضاع اجتماعی، فرهنگی و مذهبی ایران در چهار دهه،
- «صواب میان خلق پنهان است»؛ رساله در آداب سلطنت و وزارت از سال 1136 ق،
- روزنامه مسافرت نیشابور محرم 1343ق محمد آقا تاجر عتیقهچی (م 1351ق،
- برزخ تمدن و تدین در گزارش سفر «سرمایه سعادت» از سال 1302 ش،
دفتر دهم
- پیشینه درآمیختگی میان روش های معرفتی دینی و دانش تجربی
- چند پرسش و پاسخ از علمای عصر صفوی در باره صوفیه،
- از روایت غدیرتا عید غدیر،
- تعطیل کردن دنیا: نگاهی به رابطه زهد اسلامی با کسب و کار اقتصادی،
- کتابهای رجال منبعی برای داده های ملل و نحل،
- فهرست منابع یک اثر مذهبی با عنوان «دفاتر الغموم»،
- نخستین نگارشها در حوزه تمدن اسلامی،
- اولین خبر خوش پس از گذشت چهارده قرن از رحلت پیامبر(ص)،
- مکتب شیعی ری در قرن هفتم بر اساس تبصرة العوام،
- از شِقّ بم تا سوق قم / حکایت یک تصحیف و ماجراهای بعدی،
- شیخیه و یک رؤیا،
- کتاب مدینه فاضله اسلام / سید حسین قزوینی،
- رهآورد سفر خانه خدا از حبیب الله آموزگار،
- حج نامه کیوان قزوینی، سفرنامه حج و راهنمای حجّاج / حسین ذوالقدر شجاعی،
- دستور مسافرت به مکّه معظّمه / شیخ موسی بهاری،
- سفرنامه عتبات / محمد ولی خان میرپنج،
- ادبیّات «راهنمای حج» در دوره پهلوی،
- آتش سوزی در منی در سال 1354 در روزنامه ها و خاطرات،
- سفرنامه منظوم مشهد مقدس،
- سید محمد فاطمی قمی در مقام مترجم،
- حجاب، از استدلالهای دینی تا استدلالهای اجتماعی،
پربازدید ها بیشتر ...
دوازده قصیده منقبتی چاپ نشده از دوازده شاعر قصیده سرا
سید عباس رستاخیز و سید رضا باقریان موحدمقاله حاضر در بردارنده 12 مقاله منقبتی چاپ نشده از شعرای قصیده سرا است.
آثار و مقالهشناسی دکتر حسین مدرسی طباطبایی
محمدرضا رهبریانسیدحسین مدرسی طباطبایی (متولد 1320 ش در قم) استاد و پژوهشگر علوم اسلامی، پس از تحصیلات جدید به حوزۀ
منابع مشابه بیشتر ...
اندر تعریف صحیفه پنجم از کتاب صحائف العالم
رسول جعفريانگزارش و معرفی کوتاهی است از بخشی از کتاب صحائف العالم، اثری که تاکنون منتشر نشده است. در این فصل، اط
وصف شخصیت و آثار علامه مجلسی در هدایة العالمین (از سال 1142)
رسول جعفریانکتاب هدایة العالمین توسط یکی از نوادگان مجلسی در اصول دین و در هند نوشته شده است. نویسنده به مناسبت
دیگر آثار نویسنده بیشتر ...
وصف شخصیت و آثار علامه مجلسی در هدایة العالمین (از سال 1142)
رسول جعفریانکتاب هدایة العالمین توسط یکی از نوادگان مجلسی در اصول دین و در هند نوشته شده است. نویسنده به مناسبت
گزارشی از «باب الشیطان» (از کتاب الشجره) ابوتمام نیشابوری، منبعی با ارزش در باره فرق اسلامی
رسول جعفریانگزارشی است از بخشی از کتاب الشجره که در باره فرق اسلامی است. نویسنده اسماعیلی مذهب و از اواخر قرن سو
نظری یافت نشد.