معرفی کتاب

این اثر حاوی تعداد زیادی گزارش از سر پرسی کاکس و جانشین وی در بوشهر است که طی سالهای 1905 – 1915 (1323 – 1333ق) برای وزارت خارجه انگلیس نوشته شده است. در مقدمه شرحی در باره کاکس و موقعیت وی نه تنها به عنوان کنسول انگلیس در بوشهر بلکه به عنوان سلطان بی تاج و تخت سواحل خلیج فارس به دست داده شده است.
گزارش های موجود در این کتاب مربوط به مسائل گوناگونی است که طی این سالها در حوزه بوشهر و نواحی آن روی داده و بخش هایی از آنها در ارتباط با جریان های سیاسی موجود در این منطقه و نقش افراد مختلفی از روحانیون، تجار و روابط و مناسباتی است که با دیگر شهرها به خصوص تهران و شیراز در کار بوده است.
در این گزارشها اطلاعات جالبی در باره یکی از مجتهدان شهر با نام سید مرتضی مجتهد اهرمی وجود دارد که با حمایت تنگستانی ها نقش فعالی در این منطقه بر عهده داشته و در نهایت با مخالفت سرسختانه انگلیسی ها در سال 1328 تسلیم شده و به عتبات تبعید گشته است.
جالب است که در این کتاب از یک روحانی متجدد معروف به نام سید الله خرقانی یاد شده است که یکی دو سالی در این مدت به عنوان نماینده مراجع نجف در بوشهر بوده است. در این کتاب چندین سند وجود دارد که در باره وی مطالبی در انها آمده است. در فهرست اعلام از وی با نام اسدالله نجفی یاد شده است. (ص 117، 178، 181- 183، 185، 188، 190، 191، 194، 197، 199 – 203، 205، 215، 220، 223، 229). نویسنده این سطور در باره وی کتابی نوشته است توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ شده است. همکاری وی با انگلیسی ها در برخی از صفحات کاملا آشکار است (ص 203). پس از تبعید سید مرتضی مجتهد او مرحوم آخوند خراسانی را راضی کرده بود تا وی به بوشهر باز گردد. مرحوم آخوند نامه ای برای سید اسدالله نوشت اما انگلیسیها توانستند او را قانع کنند تا نامه ای در پاسخ مرحوم آخوند نوشته از او بخواهد تا اجازه بازگشت به سید مرتضی ندهد. چرا که او جنگ افروز است.
به هر حال کتاب حاوی اطلاعات فراوانی است برای کسانی که علاقه مند به دنبال کردن تحولات مشروطه در جنوب هستند. افزون بر آن که منبعی است برای بسیاری از اطلاعات دیگر در زمینه شناخت مسائل خلیج فارس، بوشهر، اقتصاد این منطقه و بسیاری از نکات دیگر.