معرفی کتاب

بررسی نقش زنان و بازتاب سیمای آن ها در شاهنامه، از جمله بحث هایی است که همیشه مورد مناقشۀ اهل تحقیق بوده و هنوزهم تلقیات نادرست دربارۀ آن ها به پایان نرسیده است. با آنکه حماسه میدان مردان است، زنان در هیچ اثری به زبان فارسی، به استثنای ویس و رامین، نقش فعال زنان شاهنامه را ندارند و جالب اینکه این نقش فعال در بخش حماسی این کتاب چشمگیرتر است تا در بخش تاریخی آن، که باید آن را به حساب تأثیر ادب اشکانی بر خداینامه و از آنجا بر شاهنامه گذاشت.

زنان شاهنامه در همۀ مراحل زندگی نقشی کوشا دارند، چه دردوران دوشیزگی، چه در نقش همسر، چه در نقش مادر، چه در نقش زنان رزمنده، چه در نقش زنان سیاست پیشه و حتی در نقش دایه، ندیمه، فروشنده و غیره. اگرچه در توصیف زنان شاهنامه تنها به اندام و زیبایی، خرد و توانایی و عفت و پارسایی آن ها توجه شده، ولی در حقیقت نقش کوشا و کارکرد فعال آن هاست که ایشان را از زنان دیگر ادب فارسی که بیشتر طعمه و غنیمت اند، متمایز می کند. از سوی دیگر، در شاهنامه نیز مانند دیگر آثار ادب باستان در جهان، گهگاه نظریات منفی نسبت به زن پیش می آید که بیشتر نظرات منفی اشخاص مرد کتاب نسبت به زن است که در مأخذ شاعر بوده و از میان این نظریات منفی، کمتر موردی است که بتوان آن را به خود سراینده نسبت داد. در مقابل، همان گونه که اشاره شد، نقش کوشای زنان در همۀ مراحل زندگی، این کتاب را در میان دیگر آثار ادب فارسی، از این بابت نیز ممتاز کرده است. بنابراین اینکه کسانی با استناد به برخی بیت های الحاقی شاهنامه، آن را اثری زن ستیز نامیده اند، چیزی جز ناآگاهی از محتوای این کتاب و دیگر آثار ادب فارسی و یا غرض ورزی های برخاسته از بینش های سیاسی و غیرملی نیست.

اثر حاضر از دو بخش تشکیل شده که هر یک حاوی چند فصل است:

بخش نخست: دربارۀ برخی زنان شاهنامه

فصل یکم: زنان نژاده

فصل دوم: زنان نانژاده

بخش دوم: جایگاه زن در شاهنامه

فصل اول: جایگاه دختران در خانۀ پدری

فصل دوم: پیمان زناشویی

فصل سوم: انواع مختلف ازدواج

فصل چهارم: جایگاه زن در زندگی زناشویی

فصل پنجم: جایگاه زن در اجتماع