معرفی کتاب

تاج المآثر کتابی است  است به فارسی تألیف حسن نظامی نیشابوری مشتمل بر تاریخ سلاطین و امرای غوری خراسان و هند از سال 587 تا 614 ق. این کتاب به ثبت وقایعی می‌پردازد که در دوران حکومت سلطان غیاث الدین محمد غوری، سلطان معزالدین محمد غوری، سلطان قطب الدین آیبک و سلطان شمس الدین التتمش در گستره زمانی حدوداً سی ساله رخ داده است.

نظامی نیشابوری نگارش کتاب خود را در سال 602 ق در دهلی و به درخواست برخی از نزدیکان خود و در تحت حمایت شرف الملک، وزیر قطب الدین آیبک آغاز کرد و قصد داشت که با خلق این اثر نمونه‌ای عالی از فصاحت و بلاغت را که به تعبیر خود وی چشم جهانیان بر آن خیره بماند، به دست دهد.

آخرین واقعه‌ای که مؤلف در تاج المآثر ثبت کرده مربوط به سال 614 و واگذاری حکومت لاهور به ناصرالدین محمود می‌شود.

نثر کتاب فنی و مصنوع و آمیخته به اشعار فراوان فارسی و عربی است به گونه‌ای که هیچ کتابی به اندازه تاج المآثر شاهد شعری ندارد. این خصوصیت کتاب اگر چه موجب فراهم آمدن گنجینه قابل توجهی از اشعار بزرگان ادب فارسی و عربی در موضوعات مختلف شده، اما تا حد زیادی به ارزش کتاب به عنوان اثری تاریخی لطمه وارد کرده و گاهی زیبایی و روانی نثر آن را نیز تحت الشعاع قرار داده است. باید توجه داشت که بسیاری از اشعار کهن از دست ما رفته و اکنون کتابی مانند تاج المآثر که اشعار قرن ششم و اوائل قرن هفتم را برای ما حفظ کرده اهمیت می‌یابد. افزون بر آن توصیفات دقیق وی از ابزارآلات و صحنه‌های مهم می‌تواند متن مهمی برای جامعه شناسی زمان آن باشد.

کتاب حاضر در اصل دو رساله دکتری است که ابتدا توسط مصححین در دانشگاه اصفهان دفاع شده و سپس در سال 91 به شکل کتاب حاضر درآمده است. گفتنی است در سال 1387 تصحیح دیگری از این کتاب توسط دکتر سیدامیرحسن عابدی در دهلی نو منتشر شد که وی تمامی اشعار را از کتاب حذف و فقط متن منثور را بدون هیچ شعری نقل کرده است. افزون بر آن اغلاطی نیز در تصحیح وی هست.

کتاب حاضر پس از 130 صفحه مقدمه وارد متن اصلی می‌شود و تا 1313 صفحه ادامه می‌یابد. پس از این مقدمه مفصل ابتدا متن تاج المآثر می‌آید و سپس فهارس نه گانه آن آمده است.