معرفی کتاب

تاریخ یمینی (که به دلیل آن که تاریخ سلطان محمود غزنوی ملقب به یمین الدوله به این نام نامگذاری شده) دو ویژگی مهم دارد.
نخست آن که متنی تاریخی و مستند است که در روزگار غزنویان و در تاریخ سلطنت سلطان محمود غزنوی و وقایع این روزگار نوشته شده
و دیگری آن که یک متن ادبی – انشائی است که در ادوار مختلف تاریخی مورد استفاده دبیران و دانشجویان فن نگارش بوده است.

در باره اهمیت دیدگاه های این مورخ از روزگار غزنوی، مصحح در مقدمه داد سخن داده و تلاش کرده است تا بر اساس این کتاب تصاویری از آن روزگار به دست دهد.

این اثر در طول تاریخ مورد استفاده مورخان بوده و در بسیاری از موارد تنها منبع در دسترس برای وقایع این روزگار به شمار می آید به طوری که نام این کتاب در غالب منابع پسین که به روزگار کهن پرداخته اند آمده است. محقق در مقدمه به تفصیل به این مسأله پرداخته است.

متن یاد شده را از جهاتی می توان با تاریخ بیهقی مقایسه کرد که آن نیز متنی شگفت و ادیبانه در زبان فارسی است. و این البته به عربی نوشته شده است.

تاریخ یمینی دو بار به فارسی درآمده است. یک بار توسط ابوالشرف ناصح بن سعد جرفادقانی یا گلپایگانی که خود او نیز منشی طغرل بن ارسلان سلجوقی بوده و دستی در عربی و فارسی نویسی ادیبانه داشته است و در سال 582 آن را به اتمام رسانده. این اثر چاپ شده است.
ترجمه دیگر که بیشتر ترجمه تحت اللفظی است از محمد کرامه علی است که پایه ترجمه متن یاد شده به ترکی بوده است که در حال حاضر در کتابخانه موزه بریتانیا نگهداری می شود.

از این اثر ترجمه ای انگلیسی نیز در دست است که در سال 1858 در لندن منتشر شده است.

چاپ سنگی تاریخ یمینی در سال 1847 و 1883 به انجام رسیده و در قاهره نیز به سال 1286 منتشر شده است. یک بار نیز در حاشیه چاپ کامل ابن اثیر (ج 10 – 12) در سال 1290 در بولاق چاپ شده است.

علی القاعده چاپ فعلی با ملاحظات تازه ای که در تصحیح آن صورت گرفته و نیز مقدمه 178 صفحه ای باید چاپی منقح و متین از این اثر تراثی مهم شناخته شود.
این متن برای دانشجویان رشته تاریخ ایران اسلامی می تواند اثری جالب برای یادگیری همزمان بخشی از تاریخ ایران و درس عربی باشد، به خصوص که ترجمه کهن آن نیز در دسترس و قابل استفاده است.

باید به مصحح آن آقای یوسف الهادی و ناشر آن میراث مکتوب دست مریزاد جدی گفت.