۳۰۸۲
۱۱۱۳
۱۳۹۸/۲/۳
نقد و تحلیل آثار فارسی شیخ بهایی

نقد و تحلیل آثار فارسی شیخ بهایی

پدیدآور: نویسندگان ناشر: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایرانتاریخ چاپ: ۱۳۹۶مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۵۰۰نسخهشابک: 6-79-7009-600-978تعداد صفحات: ۴۲۱ص

خلاصه

شیخ بهایی از بزرگان قرن دهم و یازدهم هجری است. شخصیت عجیب و چند جانبه ی او و مقبولیت عامی که در آن زمان یافته بود، منشأ اقوال و روایات مختلف و گاه متناقضی درباره ی اوست که سؤالات بسیاری را درباره ی زندگانی و تفکر او برانگیخته است. امروزه پس از گذشت سی سال از تألیف آخرین تک نگاری درباره ی شیخ، لازم است تا بار دیگر این موضوع با توجه به تمام جوانب زندگی وی و با استفاده از تمام تحقیقات انجام شده تا این زمان مورد توجه و بررسی مجدد قرار گیرد. قسمتی از آثار ارزشمند شیخ را نوشته ها و سروده های فارسی او تشکیل می دهد که هر یک در جای خود در خور توجه بسیار است. کتاب پیش رو تلاشی است برای روشن کردن پاره ای از مسائل مبهم که در رابطه با شیخ بهایی و آثار فارسی او مطرح است. این پژوهش تلاش کرده تا ضمن بیان ابهامات و تردیدها، تمام اطلاعات موجود درباره ی آثار فارسی شیخ را گرد آورده و زمینه های متعدد و گسترده ی پژوهش در این موضوع را آشکار سازد.

معرفی کتاب

بهاء الدین محمد عاملی، مشهور به شیخ بهایی، از بزرگان قرن دهم و یازدهم هجری است و دوران زندگی وی، با سلطنت شاه تهماسب صفوی، شاه اسماعیل دوم، محمد خدابنده و مهم تر از همه، شاه عباس کبیر، هم زمان بوده است. شخصیت عجیب و چند جانبه ی او و مقبولیت عامی که در آن زمان یافته بود، منشأ اقوال و روایات مختلف و گاه منتاقضی درباره ی اوست که سؤالات بسیاری را درباره ی زندگانی و تفکر او برانگیخته است. اختلاف نظر در مورد زندگی او بسیار است به طوری که تقریبا در مورد هیچ کدام از زندگی او اتفاق نظر کلی وجود ندارد. این اختلاف ها گاه به حدی می رسد که گروهی شیخ را شخصیتی درباری و شهرت طلب و عده ای دیگر همو را عارفی از دنیا گذشته و واصل معرفی می کنند. گروهی از اهل تصوف او را در زمره ی شیوخ خود به شمار آورده، وی را صوفی می نامند و عده ای رساله ای از وی را دلیلی بر مخالفت او با تصوف به شمار می آورند. اهل سنت او را سنی مذهب و اهل تشیع او را شیعه می دانند. اختلافاتی تا این حد، اگر چه موجب تشتت آرا و مبهم ساختن تصویری است که از شیخ در اذهان شکل گرفته، در عین حال می تواند نشانه ی وسعت مشرب شیخ و شخصیت همه جانبه اش باشد. البته لازم به یادآوری است که بسیاری از این اختلافات، از عدم اطلاع و آگاهی صحیح از جوانب گوناگون زندگی شیخ بهایی ناشی می شود.

آثار فراوانی در زمینه های مختلف علوم عصر، به او منسوب شده است. به گفته ی برخی از تذکره نویسان این تألیفات قریب به صد اثر است. صحت انتساب بسیاری از این آثار مورد تردید به شیخ، موضوعی است که تاکنون چندان با آن توجه نشده و محتاج بررسی و تحقیق است. 

نبوغ شیخ بهایی در معماری و مهندسی و علوم غریبه مشهور بوده و افسانه هایی درباره ی ابداعات و اختراعات وی وجود دارد که از وی شخصیتی اسطوره ای و ابهام برانگیز ساخته است. به طور کلی شخصیت شگفت انگیز شیخ بهایی و مهارت و توانایی او در علوم مختلف و نیز مقام و مرتبه ی بلندی که در دربار شاه از آن برخوردار و احترام و بزرگداشتی که در  میان مردم از آن بهره ور بوده است، باعث شده تا خاص و عام، هر کار بزرگ و خارق العاده ای را به او نسبت دهند و هر رویدادی نیک و شگفتی را که از درک علت و سبب آن درمانده اند از آثار نفس روحانی او قلمداد کنند. گذشته از این ها خوارق عاداتی نیز به شیخ منسوب است که از دید برخی بیش تر آن ها دروغ است.

درباره ی شیخ بهایی علاوه بر آنچه در تذکره ها و تراجم احوال آمده است، تا امروز تحقیقات و پژوهش هایی در رابطه با وی و آثارش صورت گرفته و کتاب ها و مقالات بسیاری به بحث و بررسی شخصیت و آثار او پرداخته است. قدیمی ترین مأخذی که در احوال شیخ در دست است، تاریخ عالم آرای عباسی است که معاصر شیخ، اسکندر بیگ - منشی دربار شاه عباس- تصنیف و در سال 1038 به پایان رسانده است. یعنی هشت سال پس از مرگ شیخ بهایی. اما تذکره ای نیز با عنوان «عرفات العاشقین» وجود دارد که در زمان زندگی شیخ بهایی نوشته شده است که شامل اطلاعات ذی قیمتی درباره ی اوست.

امروزه پس از سی سالی که از تألیف آخرین تک نگاری درباره ی شیخ بهایی می گذرد، لازم است تا بار دیگر این موضوع با توجه به تمام جوانب زندگی شیخ و با استفاده از تمام تحقیقات انجام شده تا این زمان مورد توجه و بررسی مجدد قرار گیرد. قسمتی از آثار ارزشمند شیخ را نوشته ها و سروده های فارسی او تشکیل می دهد که هر یک در جای خود در خور توجه بسیار است. این آثار فارغ از ارزش محتوایی آن ها و جدای از این که از تألیفات شیخ به شمار می رود، نمونه هایی است از نظم و نثر دوره ی صفویه، که غور و تأمل در آن ها می تواند روشنگر الگوهای نوشتاری در آن دوره باشد. از این گذشته بررسی محتوا و مسائل مطرح شده در هر یک از این آثار، و تحقیق و تفحص درباره ی صحت یا عدم صحت انتساب هر یک به شیخ بهایی، تا حد زیادی می تواند به روشن شدن گوشه های تاریخ یا مبهم زندگی و  افکار او کمک کند. متأسفانه این آثار آنچنان که باید مورد توجه محققان قرار نگرفته است و در این باره هیچ گونه تحقیق یا پژوهش کاملی وجود ندارد. بنابراین مسلم است که نیازمند تحقیقات تازه تر درباره ی زندگی و اندیشه های این دانشمند بزرگ هستیم. کتابی که پیش رو دارید تلاشی است برای روشن کردن پاره ای از مسائل مبهم که در رابطه با شیخ بهایی و آثار فارسی او مطرح است. این پژوهش تلاش کرده تا ضمن بیان ابهامات و تردیدها، تمام اطلاعات موجود درباره ی آثار فارسی شیخ را گرد آورده و زمینه های متعدد و گسترده ی پژوهش در این موضوع را آشکار سازد.

این کتاب مشتمل بر چهار فصل می باشد:

فصل اول: کلیاتی از روزگار صفویان؛ در این فصل دورنمایی از اوضاع زمان شیخ به دست داده شده تا پس زمینه ی زندگی شیخ برای خوانندگاه روشن باشد.

فصل دوم: زندگانی شیخ بهایی؛ این فصل به بررسی نکات ارائه شده در تذکره ها و تراجم احوال درباره ی زندگانی و شرح حال شیخ بهایی پرداخته است.

فصل سوم: تألیفات شیخ بهایی؛ در این فصل با نگاهی به تمام آثار شیخ بهایی اعم از منسوب و مسلم، سعی شده تا ضمن این که آثار او بر اساس موضوع طبقه بندی و مرتب می شود، هر اثر در چند جمله ی کوتاه و مختصر معرفی شود.

فصل چهارم: نقد و تحلیل آثار فارسی شیخ بهایی؛ در این فصل آثار فارسی شیخ، اعم از نظم و نثر، معرفی، نقد و بررسی شده است.

 

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

محمد پورکيان

اين کتاب که در برلن غربي در سال 1357 چاپ شده است در باره سابقه آشنايي ارنست پرون با محمدرضا پهلوي و

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

زهرا علیزاده بیرجندی

بر اساس نتایج تحقیقات میدانی و کتابخانه ای و در مقایسه با سایر جوامع عشایری ایران، بهلولی ها یک طایف

دیگر آثار نویسنده بیشتر ...

ایران در آتش: از حملۀ بلشویک ها به انزلی تا عهدنامۀ 1921 ایران و شوروی (مجموعه ای از اسناد و گزارش ها)

ایران در آتش: از حملۀ بلشویک ها به انزلی تا عهدنامۀ 1921 ایران و شوروی (مجموعه ای از اسناد و گزارش ها)

نویسندگان

اسنادی که در این مجموعه ارائه می شود، اسناد و گزارش هایی است دربارۀ یکی از مهم ترین و پرمخاطره ترین

معماری خانقاه در خراسان سده ی پنجم

معماری خانقاه در خراسان سده ی پنجم

نویسندگان

معماری خانقاه از مواضع ابهام در تاریخ معماری ایران است؛ چننان که گویی بخشی از حافظه ی معماری ما محو