معرفی کتاب

اسنادی که در این مجموعه ارائه می شود، اسناد و گزارش هایی است دربارۀ یکی از مهم ترین و پرمخاطره ترین حوادث تاریخ معاصر ایران، یعنی لشکرکشی بلشویک ها به ایران در اواخر بهار 1299 به بهانۀ اعادۀ چند کشتی برجای مانده از قوای شکست خوردۀ ژنرال ضد انقلاب یعنی دنیکین در انزلی. بلشویک ها که اکثریت حزب سوسیال دموکرات کارگری روسیه بودند سرانجام با توفیق سرکوب نیروهای مخالف خود و تثبیت نظام برآمده از کودتای اکتبر 1917، پس از چند سال جنگ های داخلی، سرانجام حزب کمونیست اتحاد شوروی را تشکیل دادند. طی این رویداد ایران بار دیگر درگیر تبعات ناشی از خوی و خصلت مداخله جویانۀ روس ها شد که این بار تحت عنوان صدور انقلاب و پیاده کردن نیروهای نظامی در انزلی در بهار 1299 بود. اسناد و گزارش های گردآمده در این مجموعه علاوه بر ترسیم شمّه ای از تحولات این حوزه در خلال حضور بلشویک ها و اقدام آن ها برای تبدیل شورش جنگل به یک جمهوری انقلابی و تلاش های دیپلماتیک ایران برای متقاعد کردن مسکو به فراخوان نیروهایش از ایران (گیلان) که در نهایت به صورت امضاء قرارداد مودّت در فوریۀ 1921/ اسفند 1299 میان ایران و شوروی صورت نهایی به خود گرفت، تصویر جامعی به دست می دهد. این اسناد و گزارش ها به گونه ای که از فهرست تفصیلی این اسناد درابتدای کتاب نیز برمی آید علاوه بر ترسیم وضعیت کلّی ایران آن دوره، گوشه ای از این تحولات را نیز پوشش می دهد. اکثر این اسناد و گزارش ها در خلال بررسی هایی که نگارنده در اواخر دهۀ 1370پیرامون مناسبات ایران و قفقاز در فاصلۀ سال های پایانی جنگ جهانی اول تا استقرار بلشویک ها درآن سامان درآرشیو وزارت امور خارجه صورت داد، شناسایی و گردآوری شدند و در مرحلۀ بعدی، تصمیم بر تدوین و انتشار آن ها به صورتی علیحدّه گرفته شد. این اسناد و گزارش ها از لحاظ اشتمال بر کل داده ها، مجموعۀ کاملی نیستند، ولی با این حال، انتشار همین مجموعه نیز با تمام  کاستی هایش می تواند برای پژوهشگران تحولات ایران معاصر مفید واقع شود.