معرفی کتاب

<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

هدایت الحجاج یا سفرنامه مکه یکی از سفرنامه خوب دوره قاجاری است. نویسنده آن از محصلان مدرسه دولتی تبریز و از آشنایان با دانش جغرافی است؛ به همین دلیل توجه ویژه ای به شناساندن مناطق طول راه دارد.

مسیر وی از تبریز و از راه زمینی به سمت ایروان و تفلیس و از آنجا از بندر باطوم و سامسوم و سپس تا استانبول از طریق دریایی است. وی سپس با کشتی از آنجا به طرف ازمیر رفته از آنجا با گذر از پهنای دریای مدیترانه به اسکندریه می رود. سپس از طریق زمین عازم قاهره و آنگاه از آنجا باز هم با قطار به بندر سوئز می رود. سپس با کشتی با گذر از دریای احمر به بنده جده می رسد.

مسیر بازگشت وی نیز تقریبا دریایی و به همین ترتیب است. جز آن که این بار از مدینه به بندر ینبع رفته با کشتی به بیروت رفته و سپس به سمت جزیره ردوس و آنگاه ازمیر و استانبول رفته در بازگشت مسیر را تا تفلیس بسان مسیر پیشین طی می کند. آنگاه با اندکی تغییر از راه گنجه و نخجوان و اهر و مرند به تبریز باز می گردد.

وی در این سفر همراه میرزا شفیع ثقه الاسلام عالم برجسته دینی تبریز و رهبر شیخیه وقت است. سال سفر هم سال 1296 – 1297 است. آنچه جالب توجه است این که در طول مسیر و در تمامی شهرها استقبال شایانی از میرزا شفیع شده و علی الاصول این به خاطر سفارش دولت ایران و به احتمال ولیعهد به تمایم کنسولگری های طول راه بوده است.  در رفت و برگشت آنان در استانبول روزهای متوالی می مانند و با شماری از اعیان و چهره های برجسته دولتی عثمانی دیدار می کنند.

یکی از بخش های بسیار سودمند کتاب اطلاعاتی است که وی در باره مسیر زمینی ایران به سمت تفلیس در رفت و برگشت دارد. وی از بسیاری از شهرها و روستاها گذشته و اطلاعات زیادی در باره این منطقه که مدتی بوده از ایران جدا شده بوده به دست داده است. شاید یکی از بهترین نکات در باره مساجدی است که به نام شاه عباس در این منطقه ساخته شده بوده است.

اطلاعات وی در باره راههای حج هم جالب است. اصولا یکی از اهداف وی و دیگر سفرنامه نویسان راهنمایی حجاج بعدی است. به همین دلیل است که وی نام کتاب را هدایت الحجاج گذاشته است. وی سعی می کند تمامی آنچه را که یک مسافر حج ممکن است با آن برخورد کند برای وی شرح داده و دشواری ها و راه حل ها را نشان دهد.

نویسنده یعنی سید محمد طباطبائی تبریزی شرح حالی از خود و پدرش و نیز شرح حالی از ثقه الاسلام میرزا شفیع و همراه دیگر به دست داده که جالب است. حتی در میان راه تصویری هم آنان برداشته اند که در کتاب – گرچه نه به صورت چندان واضح – درج شده است.