معرفی کتاب

رحمت الله مقدم مراغه ای متولد سال 1300 است که پس از گرفتن دیپلم در داخل، در رشته علوم جغرافیایی و روزنامه نگاری در پاریس تحصیل کرده است. وی نماینده میاندوآب در دوره بیستم مجلس شورای ملی بود. در سال 56 و 57 در کانون نویسندگان و جمعیت طرفدار آزادی فعالیت می کرد و بعد از انقلاب در مقام استانداری آذربایجان شرقی فعالیت کرده و از جمله نمایندگان آذربایجان در خبرگان قانون اساسی بود.  از کارهای علمی پیش از انقلاب هم به ترجمه کتاب دمکراسی در امریکا (1347) سیر آزادی در اروپا (1346) نوسازی جامعه (1350) خطابه های سیسرون (1341) و مکاتبات گوبینو (1352) می توان اشاره کرد.<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

اکنون خاطرات وی و در حالی که در آستانه 87 سالگی قرار دارد انتشار یافته است. بخش عمده این خاطرات حدودا 950 صفحه ای، (بیش از هفتصد صفحه) اختصاص به دوران مبارزات ملی – مذهبی دارد. در ادامه از جریانهای خرداد 42 و بعد از آن سخن به میان آمده و سپس در باره رویدادهای سال 55 تا 57 بحث شده است.

در این بخش از جریان های مخالف شاه یاد شده و از نهضت رادیکال که خودش دبیر آن بوده و از کانون نویسندگان (چهار صفحه)‌ و شب شعر معروف یاد شده است. از تلاش های حاج سید جوادی و مظفر بقایی و شریعتی (در یک سطر و نیم) جامعه روحانیت (دو سطر و نیم) وکلای دادگستری و انجمن ایرانی طرفدار آزادی و حقوق بشر و غیره سخن به میان آمده است (779 – 785).

در ادامه با تیتر «رهبری نهضت وسیله ملی گرایان» از شروع ماجرا با روزنامه اطلاعات سخن گفته و این که «چون بعد از وقایع مسجد فیضیه (کذا) در قم زمینه مساعد بود مردم در قم به تظاهر کنندگان پیوستند». (ص 789). تأکید بر این که «در پایان 1356 روحانیت در داخل کشور هنوز در حاشیه قرار داشت و جز تعداد معدودی از طلاب جوان روحانیت طبق سنتها از مراجع تقلید در قم اطاعت می کردند» (ص 791). بعد از رویدادهای سال 57 و سخنرانی مرحوم آقای شریعتمداری و این که ایشان «مشهورترین و بانفوذترین مراجع تقلید بود» سخن گفته اند (795). وی در ادامه مروری بر هفدهم شهریور دارد که خود ایشان هم در آن حوالی بوده اند. ایشان هم پس از آن دستگیر شده که از آن یاد کرده اند. تسلیم شدن شاه، مرور بر نقش امریکا که به تفصیل از آن بحث شده در ادامه آمده است. وی شرح دیدار خود را با امام در پاریس نوشته اند و این که امام با او چه گفتند و از جمله این که بعد از آن که ریشه فساد کنده شد من طلبه ای هستم و در قم به کار مشغول می شوم و حکومت با شماهاست. وی تحلیلی هم از شخصت زاهدانه امام داده و این که کاملا در شرایطی قرار داشت که یک انقلاب را رهبری کند. (832)

استانداری آذربایجان اولین مقام رسمی مقدمه مراغه ای بود که شرحی از آن را به دست داده است (840 - 871). زین پس آقای مراغه ای به شرح مواضع خود بر اساس آنچه آن زمان از وی انتشار یافته پرداخته و از گروه های مختلف سیاسی و مخالفان و موافقان خود یاد کرده است. بیشتر مطالب از روزنامه های وقت گرفته شده است. وی در نهایت از استانداری استعفا داد.

وی در مرحله بعد در انتخابات خبرگان شرکت کرد و به عنوان چهارمین نفر از شش نفری که انتخاب شدند به مجلس خبرگان رفت. آیت الله انگجی، آیت الله جعفر سبحانی، آیت الله اشراقی، مقدمه مراغه ای، دکتر علی زاده و دکتر ابوالفتحی نمایندگان خبرگان بودند.

خاطرات این بخش مربوط به شکل گیری مجلس خبرگان و مسائلی است که در روزهای نخست رخ داد و نحوه کار مجلس خبرگان. وی اولین نطق قبل از دستور خود را نیز آورده است (ص 878). صفحات چندی به مذاکراتی که ایشان در آن نقش داشته اند اختصاص یافته است. از آن جمله مباحثی است که در باره اصل ولایت فقیه در آنجا مطرح گردید و ایشان به عنوان تنها مخالف اصل پنجم قانون اساسی در خبرگان سخنرانی کرده که متنش هم آمده است (889- 893)

داستان اشغال سفارت امریکا در ادامه آمده و درخواست سفیر انگلیس برای ملاقات وخاطرات مربوطه پس از آن بحث شده است.  همین طور خاطره ای از دیدار با سفیر فرانسه و این که گلایه کرده است که به رغم کمک او به انقلاب ایران، دولت ایران پس از انقلاب برای عقد قرارداد به سراغ شرکت های امریکایی رفته است (907).

مجلس خبرگان آخرین روز خود را در 24 آبان 58 تمام کرد. پس از آن بحث رفراندم بود. آقای مقدم با تیتر موج اعتراض به مخالفت هایی که با رفراندام قانون اسیاسی به خصوص در تبریز از سوی طرفداران آیت الله شریعتمداری شد پرداخته است. (916). در این زمینه درگیری هایی پیش آمد. دیداری میان امام و آیت الله شریعتمداری رخ داد و آقای مقدم مراغه ای در این رویدادها جانب آیت الله شریعتمداری داشتند و حتی در میان آنچه توافق شده بود بازگشت وی به استانداری آذربایجان بود (ص 919).  اوضاع سامانی نیافت و درگیری ها به خصوص در تبریز ادامه یافت و به دفتر نهضت رادیکال آقای مراغه در آن شهر حمله شد و ... چندی بعد هم افشاگری در باره رابطه مقدم مراغه ای با سفارت امریکا از طرف دانشجویان خط امام. در آن صحبت ها از «دو بطری ویسکی هم یاد شده بود که در خانه او به دست آمده که مقدم می گوید اینها را سفیر ژاپن که به خیال خودش برای تحکیم دوستی آمده بود، به توجه به عقاید دینی و مذهبی، به عنوان هدیه شخصی آورده بود!! (927). اوضاع چنان پیش رفت که آقای مقدمه مخفیانه و البته از طریق مهرآباد از کشور خارج شدند (ص 934 ). زین پس شرحی کوتاه در باره آنچه در خارج از کشور به عنوان مقابله با جمهوری اسلامی گذشت به دست داده اند و این که در حاشیه بوده اند. اقامت چند ماه در پاریس و پس از آن رفتن به امریکا و اقامت یازده ساله در آنجا در کنار فرزندان اشارت کوتاهی است به این دوره (938). متنی را که در سال 1368 در تحلیل دوران انقلاب به اسم نهضت رادیکال داده اند و مروری است بر تحولات سیاسی دوره معاصر در ادامه درج کرده اند. (939 – 950)

آقای مقدم مراغه ای در خرداد 73 با گرفتن گذرنامه ایرانی و در پی پانزده سال دوری از ایران به این کشور بازگشتند.

روشن است که خاطرات تاریخ نیست اما برای کار پژوهشی در تاریخ، یک دانش کمکی مهم است، به ویژه خاطرات افرادی که درگیر مسائل جاری بوده اند، بسیار سودمند است. نوشته آقای مراغه ای روان و گذراست و در عین حال حاوی مهم ترین دیدگاه های او. با این حال باید گفت که ایشان از گفتن بسیاری از مسائلی که به خصوص مربوط به حزب خلق مسلمان بوده طفره رفته و از آنها یاد نکرده اند. در واقع می توان گفت که بخش بعد از انقلاب آن بیشتر یک دفاعیه آن هم در برخی از مسائل است.

و البته به طور کلی باید گفت این اثر در کنار آثار دیگر می تواند روشنگر برخی از زوایای تاریخ معاصر ما باشد.