معرفی کتاب

خاقاني شرواني که ميان سالهاي 520 تا 595 مي زيست، سفرنامه منظومي دارد که از طريق عراق عازم حج شده و براي امکان مختلف و اشخاص متفاوت و مسير و ديدگاه هاي عرفاني خود، اشعاري سروده است. اين سفرنامه که به تحفة العراقين شناخته مي شود، بارها چاپ شده و شرح هايي هم براي آن نوشته شده است. چاپ معروف آن از يحيي قريب است که با 9 نسخه مقابله و چاپ شده است.<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

اما اکنون نسخه اي تازه از آن يافت شده که مربوط به سال 593 است و در کتابخانه ملي اتريش نگهداري مي شود.

بر اساس اين نسخه، نام اصلي کتاب نه تحفه العراقين بلکه «ختم الغرايب» است.

گرچه سالها پيش اشعاري از خاقاني در کتابخانه مدرسه سپهسالار (شهيد مطهري فعلي ) يافت شد که نام ختم الغرايب داشت و در فرهنگ ايران زمين چاپ شد. اما آن نام حدسي بوده و چنان که از نسخه حاضر به دست مي آيد سفرنامه منظوم حج خاقاني، نام اصلي اش، همين ختم الغرائب است.

اين نسخه در همان آناتولي کتابت شده و براي يکي از امراي بني سلدق در ارزروم کتابت شده است. اما در اوائل قرن بيستم کتاب توسط يک اروپايي خريداري و به اتريش انتقال داده شده است.

خاقاني در سال 551-552 به حج رفته و اين منظومه حاصل همان سفر اوست.

تعداد ابيات اين نسخه 3070 بيت است و در چاپي 3158 که طبعا دلايل خاص خود را دارد.

آقاي افشار در رديف کارهايي که در چاپ فاکسيميل برخي از نسخه هاي منحصر به فرد کرده اند، اين اثر را هم با همکاري دو ناشر يکي ميراث مکتوب و ديگري فرهنگستان علوم اتريش به چاپ رسانده اند.

طبعا ارزش نخست اين منظومه، به جنبه ادبي آن است اما به لحاظ تاريخي هم ختم الغريب يا تحفه العراقين قبلي، حاوي مطالب سودمندي است که از آن جمله وصف شهرها و جايي هم وصف نجف و حرم امير مؤمنان  (ع) است.