معرفی کتاب

فاطمیان از جهان پویای قرن چهارم هجری برآمدند و به عنوان یک خاندان شیعی اسماعیلی، مدت دو و نیم سده (297ق/909م تا 567ق/1171م ) بر جمعیتی کثیر و متنوع به لحاظ دینی و قومی فرمان راندند. قلمرو امپراتوری فاطمیان در دوره ی اوج گسترش خود از شمال آفریقا تا کرانه های اقیانوس اطلس در غرب، و تا شرق مدیترانه و کرانه های دریای سرخ در شرق گسترده بود و حتی دو شهر مقدس مکه و مدینه را نیز در بر می گرفت. مرجعیت امام - خلفای فاطمی تا نواحی دور دستی چون ایران، آسیای میانه، یمن، و هند امروزی پیش رفت. حکومت فاطمیان نمایانگر نخستین نظام خلافت شیعی در جهان اسلام قرون وسطا بود و مقطعی بسیار شکوفا را در بر می گرفت. چالش ها و دست آوردهای فاطمیان تا به امروز علایق زیادی را جذب خود کرده است. فاطمیان، با تأسیس حکومت خود در کرانه های جنوبی دریای مدیترانه، در منطقه ای با سابقه ی استقرار هزار ساله گام نهادند. آنان به وارثان تمدن هایی که قبلا در شمال آفریقا بدل شدند و نخستین پایتخت خود را نیز در نزدیکی آن پی افکندند. حوزه ی مدیترانه در قرن چهارم هجری وارد مقطعی از شکوفایی همزمان با افول عباسیان می شد. بنی عباس از سال 145ق/762م از مرکز فرهنگی خود، بغداد، به موفقیت های بزرگی نایل شدند و گرچه حکومت آنان با تصرف و غارت بغداد از سوی مغولان در سال 656ق/1258م فروپاشید، از مدت ها پیش و پس از محاصره ی بغداد در سال 251ق/865م دوره ی افول خود را آغاز کرده بودند. با انتقال وزنه ی تجارت بین الملل از عراق و سوریه به مصر و افریقیه (تونس امروزی)، مسیره های باستانی تجارت احیا شد و مهاجرت جمعیت های بزرگی از مردم شامل بازرگانان، صنعت گران، و محققان را در پی داشت. این نیز به نوبه ی خود به رنسانسی در طول مسیرهای تجارت در یک سده ی پیامد انجامید.

دوره ی فاطمی شاهد استحکام و یک پارجگی تفکر اسماعیلی و شکوفایی فرهنگ مکتوب آنان بود و میراث آنان در بین جوامع اسماعیلی در ایران، سوریه، یمن و هند تدوام پیدا کرد. امروزه این جوامع، که نسب امامان خود را به فاطمیان می رسانند، در سرتاسر جهان اسلام و نیز جهان غرب مستقرند. سرگذشت فاطمیان، میراث این جوامع معاصر اسماعیلی نیز قلمداد می شود. مطالعه ی دوره ی فاطمی در دهه های اخیر دستخوش پیشرفت های چشم گیری شده است. استقرار حاکمیت دو سده ای فاطمیان به عنوان نخستین دودمان شیعی بر سرزمین های اسلامی بازتابی منفی در تاریخ نگاری عباسیان سنی مذهب داشته است، که خود بخش عمده ی نوشته های تاریخی مسلمانان را در بر می گیرد. اما طی قرن بیستم میلاد، به مرور تصویری دنیا دیده تر از تاریخ فاطمیان آغاز به شکل گیری کرد. غربال این روایات، جدا کردن افسانه از تاریخ و تحلیل منابع غنی بسیار متنوع، به حرفه ی اصلی شماری از محققان در شرق و غرب بدل شده است. این کتاب نیز بر مبنای همین پژوهش ها و در صورت امکان، با اتکاء به منابع دست اول تاریخ عصر فاطمیان نگارش یافته است. جلد اول، مجموعه شرحی است از دوره ی چهار امام - خلیفه ی اول، از آغاز کار آنان در سال 297ق/909م در شمال آفریقا تا تثبیت حاکمیت آنان در مصر در سال 358ق/ 969 م. جلد دوم، با عنوان فرمان روایی فاطمیان در مصر، به بررسی دوره ی ده امام - خلیفه ی بعدی فاطمی می پردازد که دو سده ی حاکمیت آنان از اوج تا افول آن را در بر می گیرد (358ق/969م تا 567ق/1171م ).

عناوین فصل های جلد اول:

فصل اول: سرآغاز

فصل دوم: استقرار امپراتوری در حوزه ی مدیترانه

فصل سوم: ادامه ی حکومت فاطمیان

فصل چهارم: شکل گیری امپراتوری

فصل پنجم: تسلط فاطمیان بر مصر