معرفی کتاب

هنر قاجار برخلاف اوضاع سیاسی و اجتماعی این دوره، بسیار متنوع، پرکار و دارای اصالت و هویتی مستقل است، خصوصا هنرهای مردمی یا هنرهای غیررسمی این دوره که هنوز به خوی شناسانده نشده اند. کاشی کاری این دوره سهم عمده یا بهتر بگوییم بیشترین سهم تصویری و عمومی را به عهده داشته است. متاسفانه کاشی کاران نه در دوره ی معاصر که در هیچ دوره ای، در ساحت هنر رسمی ایران جایگاه ویژه ای نداشته اند. تاکنون سندی در حمایت از این صنف و یا بخشیدن صله یا واگذاری لقب و منصبی به این طیف از هنرمندان در تاریخ ایران سراغ نداریم. اصولا صاحبان صنایع و حرف در رشته های مختلف دیگر نیز وضعی مشابه داشته اند. اما آثار این هنرمندان، زینت بخش کاخ ها، کوشک ها و خانه های اعیان و اشراف و اماکن عمومی مذهبی بوده است. این هنر به اصطلاح غیر رسمی یا غیر درباری و مردمی، از جهاتی خلوص بیش تر و ناب تری نسبت به هنر رسمی و حکومتی داشته است. زیرا زمانی که نقاش باشی های همایونی در زیر سایه و لوای پادشاه جم جاه، و سفارش های آنان، مشق پرتره های سلطنتی و تمثال های آن چنانی یا لباس های مرصع را بر بوم می کشیدند، هنرمندان گمنام و کاشی نگاران رنجکش در کارگاه های کوچک و دور از مرکز شهر، در زیر خاک و گرمای طاقت فرسای کوره ها، و با سختی های فراوان، بر بوم کاشی نقش عشق می زدند و روایت های جذاب را ترسیم می کردند. این هنرمندان به دور از هیاهوی دربار، کمترین تاثیرات را از هنر اروپا و غرب گرفته و همچنان دل در گرو خواست و تمنای مردم و بر اساس پیشینه و ذهنیت گذشته، هنر اصیل ایرانی را رقم می زدند. از این بابت کارهایشان اصالت بیشتری دارد و این مسأله هنوز مورد بررسی دقیق قرار نگرفته است. در خصوص آثار، زندگی، کار و کسب کاشی کاران ادوار گذشته، خصوصا دوره ی قاجار، مستندات متقن و مدونی وجود ندارد. در کتاب های تاریخی، در اسناد و رسایل گذشته هیچ نام و نشانی از آن ها یافت نمی شود، اما در عین حال، با انبوهی از آثار فاخر و کاشی های هزار رنگ بر پهنه ی دیوارها و موزه ها روبرو هستیم که مهم ترین منابع قابل اتکا برای انجام تحقیقات در زمینه های مختلف هنر ،تاریخ، فرهنگ و جامعه هستند. به خصوص اینکه درج رقم ها و گاهی نوشته هایی در حاشیه که یک سنت پایدار در این هنر است و از قضا هنرمندان دوره ی قاجار، بیش از همه به این سنت حسنه وفادار بوده اند، به درک و فهم و شناخت ظرایف و تاریخ کاشی کاری ایران کمک شایانی می کند. دوره ی قاجار اوج حاشیه نگاری و رقم زدن هنرمندان در ذیل آثارشان به شمار می آید و در هیچ دوره ای این همه اسم و رسم در ذیل آثار کاشی کاری سراغ نداریم. 

موضوع کاشی و کاشی کاران ایرانی بیش از اینکه برای ما جذاب باشد برای اروپاییان جذابیت داشته است. این را می توان از صدها سفرنامه ای که در زمان های گذشته، به خصوص دوره ی قاجار نوشته اند دریافت کرد. جنیفر اسکرس از جمله پژوهشگرانی است که در دو حوزه ی ایران و عثمانی کار و مطالعه کرده است. مجموعه ی حاضر شامل نه مقاله با موضوع هنر و فرهنگ قاجار و با محوریت کاشی های مصور این دوره است و مضامین و حوزه های دیگری از جمله باستان گرایی، هنرهای سنتی، معماری و کاخ سازی را هم شامل می شود. ترجمه ی این مقالات و جمع آوری آن ها در قالب یک کتاب، کار ارزشمندی است که اکنون پیش روی علاقمندان قرار گرفته است.