معرفی کتاب

در دوره ی قاجار، اروپاییان زیادی با اهداف مختلف به ایران سفر کردند و برخی از آن ها، آثاری از خود به جا گذاشته اند. در این بین کاستگرخان مهندس اتریشی جایگاه ویژه ای دارد زیرا او به عنوان اولین مهندس راه سازی به استخدام دولت ایران در زمان ناصرالدین شاه درآمد. در مورد مهندس، در پژوهش های ایرانی، آثار چندانی نبود و تنها فریدون آدمیت در کتابش یک گزارش بسیار کوتاه از او آورده بود. در هنگام پژوهش و تحقیق در مورد کاستگرخان، سه گزارش او در مورد ایران به دست آمد که نه تنها ترجمه نشده بودند، بلکه هیچ نشانی از این آثار در کتب و مقاله های فارسی وجود نداشت. همچنین اسناد بسیاری از کاستگرخان در «سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران» و «مرکز اسناد تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه ایران» وجود داشت که کمتر ارجاعی به آن ها شده بود. بنابراین بررسی کارنامه و ترجمه آثار آلبرت کاستگرخان، می توانست برگی از تاریخ ایران را روشن تر سازد و کمکی هرچند کوچک به مطالعات ایران شناسی نماید.

کتاب حاضر شامل گزارش ها، اسناد و مدارک آرشیوی یک مهندس اتریشی به نام مسیو آلبرت کاستگر خان است که در سال 1277 ه.ق / 1860 م که در ایران بود، مجموع تجربیات خود از ایران را ثبت کرد. کاستگرخان را می توان اولین مهندس راه سازی شوسه و راه آهن در دوره ی قاجار نامید به همین دلیل، نوشته های او در مورد ایران حائز اهمیت فراوان است. مجموعه ی حاضر شامل مطالب زیر می باشد:

گزارشی کوتاه از زندگانی کاستگر خان، گزارش سفرنامه ی مازندران، گزارش سفرنامه ی بلوچستان، تصحیح نسخه ی سنگی کتاب قانون مشق نظامی و بازخوانی اسناد و مدارک مربوط به شخص و اقدامات کاستگرخان

مطالب در سه بخش تهیه و تنظیم شده است:

بخش اول: توضیحات کلی کتاب - این بخش شامل معرفی کلی کتاب، معرفی شخص کاستگرخان و اقدامات او در ایران است که با توجه به گزارش های شخصی کاستگرخان و اسناد و مدارک آرشیوی در ایران، تألیف شده است. در این بخش سعی گردیده با جست و جو در کتب، سفرنامه ها، روزنامه ها و اسناد دوره ی قاجار، دیدگاه دیگر درباریان و دستگاه سیاسی نسبت به کاستگرخان بیان شود.

بخش دوم: سفرنامه های آلبرت کاستگر خان - این بخش شامل دو فصل است. فصل اول به ارائه ی گزارش سفر آلبرت کاستگرخان به مازندران می پردازد. وی از جانب ناصرالدین شاه در سال 1277 ه.ق / 1861 م، برای مطالعه ی راه های مازندران، سواحل دریاری خزر و ایجاد راه شوسه، به شمال کشور اعزام شد. کاستگر با مطالعه ی دقیق منطقه و برآوردهای مهندسی، هزینه ی احتمالی ساخت راه تهران به مازندران را به عرض شاه رساند و نقشه هایی از این مسیر تدوین کرد. او همچنین گزارشی کوتاه از تجربه سفر خود تهیه و برای دوستش به آلمان ارسال کرد تا در نشریه ی انجمن جغرافیایی برلین به چاپ برسد. در فصل دوم این بخش، سفرنامه ی تهران به بلوچستان کاستگرخان مورد بررسی قرار گرفته است. کاستگرخان در سال 1298 ه. ق / 1881 م از طرف دربار ناصری مأمور بررسی مسیر راه تهران به بلوچستان گردید. در آن سال ها نماینده ی انگلستان، مرزهای شرقی ایران را علامت گذاری کرد و قراردادی را با دولت ایران امضاء نمود که طبق آن، منطقه ی بلوچستان به دو قسمت تقسیم گردید. بعد از این قرارداد بود که نفوذ انگلستان در شرق ایران بیشتر شد و گزارش هایی مبنی بر تحرک نیروهای طرفدار انگلستان به دربار مخابره گردید.

بخش سوم: نسخه ی خطی و اسناد مربوط به کاستگرخان - در فصل اول این بخش، تصحیح یک نسخه ی سنگی به نام «قانون مشق نظامی» صورت گرفته است که در سال 1296 ه.ق/1879م توسط کاستگرخان و کریم خان تألیف شد. موضوع این کتاب آموزش سربازان ارتش ایران، آشنایی آنان با روش های نظامی، استفاده از اسلحه، نحوه ی ایستادن در صف رژه و نظم و انضباط نظامی است. فصل دوم این بخش، شامل بازنویسی اسنادی است که در مراکز مهم اسنادی کشور در مورد شخص کاستگرخان وجود دارد. این اسناد بازنویسی و با اصل اسناد در کنار هم در این فصل کتاب ذکر شده اند. موضوعات مهمی در این اسناد بررسی شده اند که عبارتند از: نامه های کاستگرهان به ناصرالدین شاه، نامه های کاستگر بابت حقوق و مزایای خود، صورت قراردادهای کاستگرخان، گزارش های افراد دیگر در مورد وی، صورت مالی و حوالجات او، چالش های کاستگرخان در راه سازی قوچان.