معرفی کتاب

قصه سلیمان متنی است کهن که تألیف آن میان سال‌های 587 تا 607 ق در آذربایجان به پایان رسیده است. مؤلف، ابویعقوب یوسف بن علی بن عمر تبریزی، مفتی اران و آذربایجان، داستان سلیمان پیامبر را به شیوه مجلس‌گویان آراسته است و در میان آن ابیات و حکایاتی آورده است که شیرینی داستان را بیشتر می‌کند. از ویژگی‌های مهم این متن یکی هم درج اشعاری به زبان قدیم آذربایجان است. پژوهشگران متن‌های کهن فارسی، متون تفسیری، داستان‌های قدیمی و محققان تاریخ زبان و دانشجویان زبان و ادبیات فارسی از مخاطبان این کتاب هستند.

نویسنده این کتاب را به زنی وابسته به دربار اتابکان آذربایجان تقدیم کرده است. این کتاب ظاهرا در پایان قرن ششم و آغاز قرن هفتم هجری تألیف شده است و نثر ساده و نسبتا بی‌پیرایه‌ای دارد و گاهی عبارت‌ها را به زیور سجع آراسته است. در جاهای مختلف نیز، در ارتباط با موضوع داستانی از داستان‌های صوفیان را ذکر کرده است. از ویژگی‌های این متن درج چند دوبیتی در آن است که به گویش قدیم آذربایجان سروده شده و به عنوان یکی از قدیمی‌ترین اسناد این گویش به دست ما رسیده است.

نویسنده قصد داشته است کتابی دیگر درباره داوود نبی (ع) تألیف کند. از این که به این کار موفق شده است یا نه، اطلاعی در دست نیست. نویسنده برای وعظ و ارشاد بانویی صاحب قدرت، قصه سلیمان را جمع و تألیف کرده است تا در خلوت آن را بخواند و از آن بهره گیرد.

هدف او از نگارش این داستان آن است تا شیوه حکومت‌داری را با التزام به رعایت دین به ملکه بیاموزد و دو قصه یوسف و سلیمان را از این نظر که هر دو هم نبی بودند و هم پادشاه، شبیه به هم می‌داند و امید دارد که مخاطب از مطالعه آن عبرت گیرد.

چون هدف نویسنده تعلیم و آموزش است، در جای جای داستان نکته‌هایی اخلاقی و عرفانی می‌آورد و به همین سبب در میان آن با ذکر کلماتی مانند نکته، لطیف، تحقیق و حکایت به تشریح و تفسیر داستان سلیمان نبی می‌پردازد. بیشتر داستان‌های ضمنی نیز به حکایات صوفیان تعلق دارد و به داستان رنگ و بوی تفسیری عرفانی بخشیده است.

فهرست مطالب

پیشگفتار

دیباچه

فصل اول، در ولادت او

فصل دوم، در وصیت کردن داود به سلیمان علیهما السلام و وفات داود

فصل سیم، در آغاز ملک سلیمان علیه السلام

فصل چهارم، در عمارت مسجد بیت المقدس و سبب آن

فصل پنجم، در حکایت بلقیس و ملک او

فصل ششم، در قصد کردن دیوان به فرزندان سلیمان و خبر یافتن او از آن

فصل هفتم، در عزل سلیمان و سبب آن

فصل هشتم، در گذشتن سلیمان به وادی النمل

فصل نهم، در گذشتن سلیمان عین القطر را

فصل دهم، در قصه اسبان سلیمان

فصل یازدهم، در غرایب وقایع و فتح‌های نادره که سلیمان را بود علیه السلام

فصل سیزدهم در وفات سلیمان

نمایه‌ها

فهرست آیات قرآنی

فهرست احادیث و عبارات عربی

فهرست اشعار فارسی

فهرست اشعار عربی

فهرست فهلویات

فهرست اشخاص

فهرست جای‌ها

فهرست کتاب‌ها

فهرست برخی واژه‌ها و ترکیب‌ها