معرفی کتاب

خاستگاه و پیشینه ی تفسیر تصویر به تعبیری به تجربه ی چشم ها در حوزه ی زبان باز می گردد. هر بیننده و هر مفسری، از منظر تاریخ هنر که بنگریم، به نوعی در امر تفسیر دخیل می شود. به سخنی، هر بیننده ای از نوعی تطبیق پوشیده و پنهان میان تصویر و کاربرد زبان عمل می کند که چنین تطبیقی درجایی دیگر صورت نمی بندد. در ظاهر امر، تفسیر تصویر در حقیقت با ترجمه ی میان این دو حوزه سرو کار دارد؛ ترجمه ای که در پی هویت تصویر و واژه است؛ یا به عبارتی دیگر، در پی رابطه ای انطباقی و گاه متباین میان آن چیزی است که در زبان تصویری و زبان در معنی اخص آن درک و دریافت می شود. باری، تفسیر در صدد فهم و دریافت معناست. از منظر علمی، حاصل چنین روندی باید با روش هایی مستدل همراه شود و پیوسته سنجیده و ارزیابی شود. اگرچه تفسیر تصویر بیرون از چهارچوب زبان ممکن و مقدور نیست، برقراری پیوند و انطباق این دو نیز ساده نیست. صفحات پیش رو کوششی است درکاربست روشی در تفسیر و تأویل تصویر. غالب پژوهش ها در حوزه ی تحقیق در باب نمادها و نشانه ها، با وجود اتحاذ رویکرد ها و روش های متفاوت، می کوشند پیوند متن و تصویر - زبان و ایماژ - را نشان دهند. دو پژوهش این کتاب نیز در صددند نشان دهند تصاویر تاریخی، اشکال و صوری صرف نیستند، بلکه اسنادی اند حامل و حاوی روح فرهنگ و تاریخ. این تصاویر متضمن وحدتی از کلام و تصویر یا صورت و معنا هستند و فقط با به کارگیری منابع و مآخذی از حوزه های گوناگون دانش می توان جایگاه و معنای آن ها را در فرایند درهم تنیده و پیچیده ی تاریخ و فرهنگ به منزله ی نمادهایی واجد معنا بازشناخت. در این فرایند، ارتباط و استناد این نمادها هرچه بیشتر با شواهد و قراینی از حوزه های مختلف فرهنگ همراه باشد، هر شاهدی ما را قدمی به درک معنای آن ها نزدیک تر خواهد کرد.

کاربست رویکرد و روش علمی در تأویل و تفسیر داده های تاریخی در دو پژوهش این کتاب نشان می دهد معنای تصاویر از رهگذر اشراق و ادراکی بی واسطه و جز آن، خود را بر ما منکشف و آشکار نمی سازد و به خودی خود نیز سخن نمی گوید. در این تصاویر، جلوه ای از باورها و معرفت و علم و آیین های گذشته مضمر و مستتر است که پرده برگرفتن از آن ها در گرو بررسی دقیق یکایک اجزا و عناصر آن هاست.

روشی که پژوهندگان این دو گفتار در تجزیه و تحلیل داده های تاریخی آن اختیار کرده اند روش آیکون نگاری و آیکون شناسی است که واضعان اصلی آن واربورگ - پانوفسکی بوده اند و شاید توضیحی موجز و مختصر در باب وجه تسمیه ی این روش تحلیلی - تفسیری بتواند اهمیت جایگاه آن را در تأویل تاریخ هنر، روشن و ضرورت گزینش چنین روشی را در تأویل نگاره های هنر ایرانی - اسلامی توجیه کند:

بخش اول: آیکون نگاری «دو ماهی» در هنر ایرانی - اسلامی

بخش دوم: آیکون نگاری زحل و کارکردهای آن در عالم صغیر