معرفی کتاب

مردمانی که به نام یزیدی ها شناخته می شوند، در پهنه ی جغرافیایی وسیعی از شمال عراق و سوریه گرفته تا شرق ترکیه، ارمنستان و گرجستان گسترده شده اند و معمولا یکجانشین هستند، گرچه به قبایل کوچ روی متعددی هم تقسیم شده اند. تقریبا تمامی جمعیت یزیدی ترکیه که پیش از این در اقامتگاه های کوچک و محدود در مراکز روستایی زندگی می کردند، به سوریه یا آلمان و سایر کشورهای اروپای غربی مهاجرت کردند. ظهور جوامع یزیدی در روسیه نتیجه ی مهاجرت اقتصادی از ارمنستان و گرجستان در دهه ی 1990، بعد از فروپاشی اتحاد شوروی و آغاز بحرانی ترین شرایط اقتصادی جمهوری های تازه استقلال یافته ی نواحی ماورای قفقاز بود. جمعیت کل یزیدی ها را فقط می توان تخمین زد. یزیدی ها با نوع خاصی از گویش کردی شمالی (کرمانجی) صحبت می کنند که خودشان آن را یزدکی یعنی زبان یزیدی می نامند. از لحاظ دینی، یزیدی ها محصول محیط غیر جزمی خاور نزدیک هستند. عمیقا ریشه در شکلی از تصوف دارند، اما عناصر متعددی از مسیحیت، مکتب گنوسی، آیین های کافرکیشی محلی و غیره را نیز در خود گرد آورده اند. به علت ویژگی منحصر به فرد مذهب شان غالبا به طور سنتی کافرکیشی (پاگان)، مرتد یا شیطان پرست محسوب می شوند و از این رو قرن ها هدف تعقیب و آزار از سوی جوامع افراطی مسلمان منطقه بوده اند. بنابراین، به نظر می رسد تقریبا در تمام طول تاریخ خود این مردمان سرسخت و شجاع ذره ای از پایمردی خود نکاسته و تقریبا در کشاکش دائمی برای بقا در میان همسایه های کرد و ترک خود بوده اند.

این گروه بسته و منزوی که از داشتن متون مقدس خود محروم بوده است، سنت شفاهی غنی و چند وجهی خود را گسترش داده است که ضمن تثبیت سنت مذهبی، در حال حاظر تنها منبع معتبر برای تحقیق یزیدی ها می باشد. کتب به اصطلاح مقدس یزیدی ها به نام کتاب جلوه و مصحف رش (کتاب سیاه) که بعدها تدوین شده اند، همچنان مایه هایی از مذهب راستین و سنت این قوم را در خود حفظ کرده اند. این متون مختصر که بیشتر حاوی سنت شفاهی مذهبی هستند تا اطلاعاتی در مورد دانش مقدس یزیدی، به تدریج به بخشی از سنت تبدیل شده اند و اکنون از سوی خود یزیدی ها به عنوان نوشته هایی مقدس نگریسته می شوند.

مرکز دینی اصلی یزیدی ها در دره ی لالش، ناحیه ی شیخان (شمال عراق) واقع شده است؛ جایی که پرستشگاه های بیشتر قدیسین و چهره های مذهبی یزیدی ها در آن قرار دارد. اینجا همچنین مرکز آموزشی سنن یزیدی هم محسوب می شود. مرکز جلوس رهبر روحانی یزیدی ها که با لقب میر شناخته می شود، نزدیک روستای بدره است.

دین ویژه ی یزیدی ها یکی از رازآمیزترین پدیده های محیط غیر جزمی خاور نزدیک است که خیلی کم مورد مطالعه قرار گرفته است. اما رفته رفته طی سه دهه ی اخیر نظر بسیاری از پژوهشگران مطالعات دینی را به خود جلب کرده است. علی رغم اشارات متعدد سیاحان، مسیونرهای مذهبی، افسران نظامی و محققان به وجود این مردم اسرار آمیز و برخی صفات و آداب و رسوم خاص ایشان، پژوهش های بنیادینی در خصوص تاریخ و مذهب یزیدی ها کم و بیش از حدود دهه ی 1970 آغاز شد. ماهیت بسته ی این اجتماع غریب و دشواری ها در تفسیر سنت شفاهی مذهبی آن ها - یعنی اولین منبع مطالعه ی سنن این قوم - هنوز مانعی جدی بر سر راه پژوهشگران این عرصه است. با وجود این، ترجمه و انتشار جاری دانش شفاهی دینی یزیدی ها، تفسیر و حاشیه نویسی مناسب در مورد آن - توسط خبرگان سنتی و پژوهشگران امور مربوط به یزیدی ها - درک تدریجی ضروریات آموزه ی دینی پیچیده ی آن ها را میسر ساخته است.

در کتاب حاضر منحصرا به اصول بنیادین هویت یزیدی، یعنی دین شان یا به طور دقیق تر حلقه ی خدایان (پانتئون) مردم یزیدی در ابعاد مختلف آن، پرداخته شده است. ایده ی یک خدا و تجلی های گوناگون او، ربانیت یزیدی ها، قدیسان، متولیان مقدس و شخصیت های روحاین که همگی هدف بلند مدت نویسنده دراین کتاب هستند. این اثر به مثابه ی یک پژوهش اصیل و دست اول اساسا بر پایه ی متون یزیدی و منابع جمع آوری شده توسط نگارندگان هنگام فعالیت میدانی شان در جوامع یزیدی نشین ارمنستان، گرجستان، روسیه و ترکیه در طول 14 سال اخیر شکل گرفته است. در واقع، آنچه در این کتاب آمده، متون کلیدی یزیدی ها در مورد دنیای معنوی و جهان بینی شان هست که برای اولین بار به خط و زبان انگلیسی و در اینجا به فارسی برگردانده شده است.

عناوین اصلی کتاب:

بخش نخست: خدای یگانه و تثلیث یزیدی

فصل اول: خدای یگانه

فصل دوم: ملک طاووس: پیشوای تثلیث

فصل سوم: شیخ عدی

فصل چهارم: سلطان یزید

بخش دوم: گروه خدایان یزیدی و ویژگی های آن ها

فصل پنجم: خدایان کهتر، قدیسان و مردان روحانی یزیدی ها

فصل ششم: جلوه های طبیعت و اجرام سماوی در سنت یزیدی

فصل هفتم: التقاط گرایی (آمیغ گرایی) مذهب یزیدی