معرفی کتاب

مدائنی از اخباریانی است که در تاریخ نگاری اسلامی قرن سوم نقش اساسی داشته است. وی در تک نگاری که زیر مجموعه ای از تاریخ نگای اسلامی است آثار بسیاری در موضوعات مختلف به رشته ی تحریر درآورده است. نبوغ علمی او دلالت بر آگاهی گسترده ی وی در زمینه های گوناگون علوم است به طوری که فهرست نگاران کتاب های بی شماری را برای او برشمرده اند که تنها نامی از آن ها در کتاب ها باقی مانده است و گزارش ها یا ذکر برخی از کتاب های او را می توان در تألیفات مؤلفان پس از او یافت.

هدف از پژوهش حاضر نشان دادن گستره ی فرهنگ و تمدن اسلامی در قرن سوم است که چگونه محدثانی همچون مدائنی صرف نظر از مذهب، نقش اساسی در ایجاد شاخه های دانش تاریخ نگاری اسلامی داشته اند و مؤلفان پسینی در تکمیل دانش آنان کوشیده اند یا با ابتکارات نوی در طول تاریخ در شکوفایی این دانش ها نقش آفرین و تأثیرگذار در فرهنگ و تمدن اسلامی بوده اند. اگر بتوان در تمام موضوعاتی که مدائنی آثاری نگاشته است تحقیقاتی انجام داد و در مجموعه ای گردآوری کرد به حق می توان آن مجموه را یک دایرة المعارف تمدنی و فرهنگی شمرد که نقش وی را در تاریخ نگاری اسلامی بیش از پیش آشکار می سازد.

در عین حال مدائنی برخی از موضوعات خود را همانند بسیاری از محدثان گذشته از مؤلفان پیشین وام گرفته است؛ اما برخی از موضوعات نگاشته وی از ابتکارات بکر اوست که برخی از مؤلفان پس از او به موضوعات جدید او توجه کرده اند و درباره ی همان موضوع، کتاب نوشته اند. از سویی چون این کتاب های تک نگار، موجود نیست و از میان رفته است نمی توان آنان را با هم مقایسه کرد و تفاوت های آن را به دست آورد؛ اما با مراجعه به کتاب های دیگر می توان برخی از گزارش های دیگران در یک موضوع را با گزارش مدائنی و دیگران سنجید و صحت و سقم آن را به دست آورد و حتی اضافات و کاستی ها را مشخص کرد. این کار جز با احیای آثار گذشتگان ممکن نیست. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا کتاب هایی که فهرست نگاران و دیگران از مدائنی درباره ی اهل بیت علیهم السلام نام برده اند، با ذکر عنوان موضوع آن تبیین شود و سیر تطورات و گسترش آن ها نشان داده شود. در این نوشتار گزارش هایی از مدائنی درباره ی اهل بیت علیهم السلام که در منابع گوناگون بوده گردآوری شده و سپس به صورت موضوعی دسته بندی گردیده است اما آوردن این گزارش ها دلیل بر پذیرفتن همه ی آن ها نیست؛ زیرا برخی از گزارش ها با مبانی قرآن و اعتقادات شیعه سازگار نیست به همین جهت بخشی از این اخبار جداگانه نقد و بررسی شده و تعداد دیگری نیز به صورت پانوشت نقد شده است.

مطالب این کتاب ضمن سه فصل تدوین یافته است:

فصل اول: مدائنی و خاندان او

فصل دوم: موضوعات اخبار اهل بیت(ع) در آثار مدائنی

فصل سوم: نصوص المدائنی حول اخبار اهل البیت (ع)