معرفی کتاب

کتابی که پیش روی ماست مرقعات و مجموعه ی فرامین، گزارشات، عریضه جات و مکتوباتی است که در درجه ی اول فی مابین ناصرالدین شاه قاجار و میرزا محمدخان قوام الدوله آشتیانی مکاتبه و سندنویسی شده است. در لا به لای این اسناد و مراسلات، فصولات، کتابچه و سندنامه های دیگری نیز به چشم می خورد که پای حشمت الدوله حمزه میرزا و سید ابوالحسن شاه قندهاری و غیره را به میان می آورد که با دقت نظر و مطالعه ی اسناد مطروحه از محتوای تاریخی آن ها مطلع و باخبر خواهیم شد.

مطلب اصلی این اسناد به طور متعارف و غیر مستقیم انعکاسی است از قضیه ی جدایی هرات، جنگ مرو و حوادث منطقه ی خراسان و سیستان که در فرامین شاه قاجار و ترسلات قوام الدوله و سایرین به چشم می خورد. تمامی فرامین ناصرالدین شاه از نوع دوم فرمان های عهد قاجار است که رکن کلام آن ها خطاب، دستور توصیه و سفارشات مخصوص شاهانه نسبت به وقایعی است که در آن روزگار به وقوع پیوسته است. محاصره سیاسی ایران توسط دول روس و انگلیس و نیز معاهده 1273 ق پاریس و غفلت و بی کفایتی حکومت قاجار، باعث حوادثی شد که اسناد این کتاب به خوبی آنان را آشکار وهویدا می سازد. لازم به یادآوری است که این اسناد در بخش نسخ خطی مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود که به شکل مجلد و مرقع حدود 67 سند تاریخ را در خود جای داد و شرایط مناسبی را برای انجام یک پژوهش سندی و تاریخی مهیا ساخته است. نظم اولیه ی این اسناد به گونه ای بود که مصحح مجبور شده فرامین و سایر سند نوشته ها را جداگانه و با توجه به عناوین شان، آرایش و دسته بندی جدید نماید؛ تا شاید از این طریق بتواند بهره ی بهتری از محتواشناسی اسناد که پیوند تنگاتنگی با یکدیگر دارند، به دست آورد. به عبارت دیگر در این پژوهش سعی شده است تا علاوه بر بیان دو پیش درآمد تألیفی درباره ی تاریخ هرات و نیز رجال شناسی قوام الدوله – پیشکار و وزیر ایالت خراسان- موضوع اصلی کتاب را به بازنویسی و تصحیح اسنادی اختصاص دهد که در استنادیابی جریان تاریخی هرات، جنگ مرو و برخی دیگر از حوادث تاریخی ممالک محروسه ایران نقش اساسی داشته اند، پس از این بخش، تصاویر تک تک اسناد، در پایان کتاب نیز آورده شده است تا سند پژوهان با رجوع به این منابع مستند برداشت های تاریخی و سندشناسی خود را از این میراث مکتوب، دریافت و ابراز نمایند.