معرفی کتاب

کمتر شخصیتی است که در فرهنگ ایرانیان به طور خاص و در فرهنگ شیعیان به طور عام، به اندازه ی امام حسین (ع) حضور مستمر داشته باشد. از هزاران هزار بیت شعر و مرثیه ای که در مورد آن حضرت سروده می شد، تا مجالس هفتگی، ماهانه و سالانه ی عزاداری که نسل اندر نسل برگزار می گردد، تا مراسم تعزیه و شبیه خوانی و علم و کتل و حسینه و موقوفات و خیرات فراوانی که به نام امام حسین (ع) اختصاص می یابد، تا نهضت های بی شماری که با الهام از قیام آن حضرت در سراسر تاریخ شکل گرفته و تا زیارت عاشورا و اربعین و سفرهای زیارتی به محل شهادت آن امام مظلوم در کربلای معلی، همگی ابواب مهم فرهنگی است، پر از نماد و شعار و شعور که همواره در فرهنگ ایران و تشیع حضوری مستمر دارد. از این رو به جرأت می توان ادعا کرد که از طرفی، شخصیت فرهنگی امام حسین (ع) منحصر به فرد و تکرار پذیر است و از طرف دیگر، بدون شناخت امام، فرهنگ شیعی و فرهنگ ایرانی شناخته نمی شود.

تا کنون منابع بی شماری درباره ی ابعاد مختلف زندگی، قیام و شهادت آن حضرت قلمی شده است. از منابعی که از سده های نخستین به عنوان مقتل یا شهادت نامه ی امام نوشته شده تا مقالات علمی، پایان نامه ها، دانشنامه ها و منابع مرجع فراوانی که امروزه در مورد ابعاد مختلف عاشورا و کربلا نوشته می شود، همه در همین مسیر گام برداشته اند. این منابع بیشتر به زبان فارسی و عربی و پس از آن و البته در شمار به مراتب کمتری، به زبان های دیگر مانند اردو، انگلیسی و فرانسوی تألیف شده اند. برخی از منابع، نگاهی تاریخی دارند، برخی نگاهی سیاسی و تحلیلی، گروهی رویکردی اجتماعی و فرهنگی و گروه دیگری رویکرد هنری، شماری به شخصیت های مهم و تأثیر گذار در واقعه ی عاشورا می پردازند و شماری دیگر به شهر کربلا و تاریخ آن، دسته ای روی آداب و رسوم عزاداری و دسته ای روی معارف عاشورایی و درس هایی که می توان از مکتب امام گرفت، تمرکز می کنند.

رفته رفته در نتیجه ی کثرت این تألیفات، آن قدر تعداد منابع حسینی فزونی یافت که جستجو در میان عناونی متعدد برای پژوهشگران دشوار شد و چندی بود که نیاز به دسته بندی و معرفی منابع درباره ی امام حسین به شدت احساس می شد. البته در این زمینه پیشگامانی بودند که به این مهم اقدام و فهرست های مختلفی را از آثار حسینی منتشر کردند که در فصل نخست جلد اول این کتاب معرفی شده اند. ولی با گذشت زمان و تنوع و تکثر زیادی که منابع پیدا کرد، جای یک مأخذشناسی روشمند و جامع خالی بود و پژوهشگران این حوزه نسبت به آن احساس نیاز می کردند. کتاب حاضر تلاشی است برای پاسخ به این نیاز. این محموعه سعی کرده است منابع اطلاعاتی موجود درباره امام حسین(ع) را جمع آوری و معرفی نماید. این منابع شامل کتاب ها، مقاله ها، اعم از این که در نشریات یا مجموعه ها منتشر شده باشند، پایان نامه ها و مدخل های دانشنامه های مهمی است که به نحوی با امام حسین(ع)، قیام، یاران و نزدیکان آن حضرت و نیز عزاداری ها و اشعار و هنرهای عاشورایی ارتباط داشته باشد.

تقسیم بندی بدنه اصلی کتاب به صورت موضوعات کلی است و چینش آن ابتدا بر اساس  موضوع و پس از آن نام «پدیدآورنده» و سپس «عنوان» به ترتیب الفبایی شکل گرفته است. موضوعات این کتابشناسی در 16 عنوان کلی تنظیم شده اند. در آغاز هر عنوان، طی یک یادداشت، دامنه موضوعی آن و زیرشاخه ها و مفاهیم فرعی مرتبط، مشخص گردیده است. تعداد منابع ذیل هر موضوع، بیانگر تعداد منابع شناسایی شده در ذیل هر عنوان است. همچنین تلاش شده برای اکثر منابع چکیده نوشته شود. در عین حال، برخی از منابع به خاطر این که یا بسیار کوتاه بوده اند و یا محتوای آن ها بدون چکیده نیز روشن بوده، چکیده ندارند. در مواردی از کتاب ها که چاپ، تصحیحات و یا شرح ها مختلف داشته اند، معمولا یک چکیده نوشته شده است. نیز در پایان این کتابشناسی، چند نمایه بر اساس حروف الفبا تنظیم و ضمیمه شده است که با مراجعه به آن ها می توان به صورتی روشمند، منابع مورد نظر را یافت.