۳۳۱۱
۰
۱۳۹۶/۸/۱۱
روزشمار تاریخ معاصر ایران(جلدششم)

روزشمار تاریخ معاصر ایران(جلدششم)

پدیدآور: نویسندگان ناشر: موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسیتاریخ چاپ: ۱۳۹۵مکان چاپ: تهران

خلاصه

مجموعه کتاب های «روزشمار تاریخ معاصر ایران» تکیه گاه اصلی خود را بر دوش اسناد کاخ مرمر گذاشته است؛ اسنادی که تاریخ پیدایش آن به تأسیس وزارت جنگ رضاخانی بازمی گردد. افزون بر آن، از موجودی دیگر مراکز سندی همچون بایگانی ملی انگلستان، وزارت امور خارجه ایران، سازمان اسناد ملی ایران و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی هم بهره برده شده است. این کتاب که جلد ششم این مجموعه است، بیانگر حوادث و رویدادهای سال 1305 می باشد.

معرفی کتاب

مجموعه کتاب های «روزشمار تاریخ معاصر ایران»، تکیه گاه اصلی خود را بر دوش اسناد کارخ مرمر گذاشته است؛ اسنادی که تاریخ پیدایش آن به تأسیس وزارت جنگ رضاخانی باز می گردد. این اسناد در مجموعه روزشمار با عنوان اسناد موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی شناخته می شود و در حقیقت مجموعه جامع و کاملی است از بخشنامه های دولتی، مکاتبات اداری و مراسلات شخصیت های حقیقی و حقوقی، کشوری و لشکری و هرآنچه که به وزارت جنگ و شخص رضاشاه باز می گردد. شمار این گنجینه سندی که از سال 1300 آغاز می شود، در سال 1305 به جهش کمی و کیفی مواجه می گردد؛ زمانی که تاج گذاری به سرانجام رسیده و مکاتبات و مراسلات رنگ و بوی درباری به خود گرفته است. لذا این اسناد ماهیت صرفا نظامی ندارد و تمامی حوزه های سیاست داخلی، سیاست خارجی، اقتصادی و فرهنگی را می پوشاند؛ از عزل و نصب حاکمان و والیان یا تحصن بازرگانان شمال کشور تا معرفی وزیر مختار به فلان مملکت اروپایی و برنامه دیدار رضاشاه با سفرای خارجی.

افزون بر اسناد کاخ مرمر، از موجودی دیگر مراکز سندی همچون بایگانی ملی انگلستان، وزارت امور خارجه ایران، سازمان اسناد ملی ایران و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی هم بهره برده شده است. حفظ قالب تقویم نگاری روزشمار و ارتقای غنای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آن، موسسه را از مراجعه به روزنامه ها و نشریات ناگزیر کرد. در نتیجه اخبار و بعضا تحلیل های روزنامه های عمومی کشور نیز در مجموعه به کار رفته است.

از آنجا که حوادث تاریخی به صورت پیوسته و سلسله وار روی می دهد و فرایند کنشی - واکنشی در سیر رخداد ها حائز اهمیت است، پیامدهای حوادث مهم در پاورقی آن اشاره شده است.

در مجموعه روزشمار تاریخ معاصر ایران تلاش بر این بوده است تا حوادث و وقایع در روز وقوع گنجانده شوند، اما موانعی از قبیل درج نشدن تاریخ دقیق واقع و زمان بر بودن فرایند نامه نگاری و مکاتبه دست یابی به هدف را دشوار می کند. بسیاری از تلگرام های لشکری، مکاتبات شخصیت ها و اخبار مطبوعات، مسائل را به صورت کلی و مبهن مطرح کرده و تاریخ آنها را «چند روز پیش» یا «چندی قبل» ذکر نموده اند. حتی الامکان سعی شده که تاریخ وقوع خبر، ملاک تقویم نگاری قرار گیرد؛ لیکن در مواقعی که این تاریخ مشخص نبود، زمان تحریر نامه، ارسال تلگرام یا روز انتشار خبر در روزنامه مد نظر قرار گرفته شده است. 

مطالب زیر مقدمه ورود به مباحث این کتاب است:

دوره گذار چهار ساله از قاجار به پهلوی در سال 1305 شمسی به سرآمد و رضاخانی که از آن سال رضاشاه شده بود، بر تخت قدرت نشست و قبای سلطنت بر دوش خود انداخت. تمام آثار قجری رفته رفته کمرنگ شدند و با تاج گذاری رسمی رضاشاه، همزمان با مستحکم شدن پایه های اریکه قدرت شاه، سیر تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی سرعت بیشتری به خود گرفت و چهره ی حقیقی رضاشاه که تا آن زمان زیر نقابی از مصلحت پوشانده شده بود، نمایان گردید. در ابتدای همین سال انتخابات دوره ششم مجلس شورای ملی جریان یافت؛ انتخاباتی پر از زد و خورد، درگیری و تقلب. اما با تمام حواشی پیش آمده به سلامت به پایان رسید و آیت الله سید حسن مدرس با اختلاف رأی قاطع به عنوان نماینده اول تهران به مجلس ششم شورای ملی راه یافت. البته راه یابی مقتدرانه آیت الله مدرس به مجلس به معنای آن نبود که اکثریت مجلس با او همسو باشند، بلکه مدرس در مجلس ششم هم همچون چهار دوره سابق در اقلیت انگشت شمار قرار داشت. در همین زمان که انتخابات مجلس در جریان بود، اتفاق مهم تری به وقوع پیوست؛ اتفاقی که سال 1305 را به عنوان سال منحصر به فرد تاریخ معاصر ایران متمایز ساخت و این واقعه چیزی نبود جز تاج گذاری رضاخان به عنوان شاه ایران. سیل نمایندگان ایالات و ولایات و فرستادگان خارجی به صورت انفرادی یا در قالب هیئات اعزامی روانه پایتخت شدند تا در مراسم تاج گذاری پهلوی حاضر باشند و به شاه جدید شاد باش و تهنیت بگویند. اکنون آخرین گام رضاخان - که دیگر رضاشاه خطاب می شد- برای دستیابی به عالی ترین جایگاه قدرت و تثبیت حاکمیت او برداشته شده بود. البته رضاشاه از همان روز نخست راه پرچالشی را در حوزه سیاست داخلی و خارجی در پیش داشت. درست چهار روز پیش از اجرای مراسم تاج گذاری، در روز 31 فروردین 1305 عبدالعزیز ابن سعود؛ حاکم وهابی نجد، به مقابر مقدس بقیع و اماکن مذهبی دیگر در مکه و مدینه یورش برد و آن ها را تخریب کرد. البته خبر این واقعه با چند روز فاصله از طریق روحانیون نجف و نه از مجاری دیپلماتیک به ایران رسید. با این حال فشار روحانیت و افکار عمومی برای مقابله به مثل با ابن سعود از نخستین ماه زمامداری رضاشاه به دولت و دربار وارد شد. مستوفی الممالک رئیس الوزرا مجبور شد از طرف هیأت دولت بیانیه ای علی ابن سعود و وهابی ها صادر کند و رضاشاه هم تمام امور مرتبط با تعرض به بقاع متبرکه مکه و مدینه را به کمیسیون دوازده نفره ای تحت عنوان «کمیسیون دفاع حرمین شریفین» تفویض نمود. روابط سیاسی مابین ایران و حکومت ابن سعود تیره و تار شد. و وزارت امور خارجه دست به دامان نمایندگان انگلستان شدند تا بلکه از طریق آن ها بتوانند با فاجعه آفرینی حاکم نجد مقابله کند. اما تنها جوابی که از انگلیسی ها می شنیدند این بود که «دولت انگلستان در مسائل مذهبی مسلمانان دخالت نمی کند!».

به موازات چالش سیاست خارجی، در داخل کشور هم بحران طغیان قشون گریبان شاه تازه بر تحت نشسته را گرفت. دقیقا دو ماه پس از تاج گذاری رضاشاه، به ناگاه دو یگان نظامی در شرق و غرب کشور سر به شورش و قیام برداشتند؛ که البته در نهایت بر اساس سیاست نظامی رضاشاه به سرعت و شدت سرکوب شدند. 

در مرداد ماه همان سال تیمورتاش وزیر دربار شاه، به مسکو سفر کرد و دو ماه پیاپی در آنجا اقامت گزید تا با چرچیل مذاکراتی اقتصادی در سطح مقامات عالی داشته باشد. اگرچه طرفین از این مذاکرات اعلام رضایت کردند اما بازخورد آن نشان داد که در عمل نه تنها گشایش اقتصادی برای تجارت با شوروی ایجاد نشد، بلکه عرصه بر بازرگانان شمال تنگ تر هم شد.

برخورد سخت و صعب رضاشاه کمی بعد در مهرماه بار دیگر نمایان شد. علت آن قضیه تلاش برای کودتا علیه وی عنوان شده بود که همه دستگیر شدگان به جوخه اعدام سپرده شدند. اندکی بعد نیز موضوع مهم دیگری پیش آمد که جای شکی در مسیر دیکتاتوری رضاشاه نگذاشت، و آن سرکوب رقبا و برخورد با روحانیت بود. در صبحگاه روز هفت آبان، در حالی که رضاشاه به مازندران سفر کرده بود آیت الله سید حسن مدرس در تهران مورد سوء قصد قرار گرفت. اگر چه ظاهرا شاه از این مسأله مطلع نبود و حتی در تهران هم حضور نداشت، اما رجال سیاسی دریافته بودند که سرچشمه این ترور ناکام در واقع خود رضاشاه بود. پیگیری ترور آیت الله مدرس و پیگرد تروریست ها نیز به نتیجه نرسید و پس از مدتی، حرارت ماجرا از بین رفت و به فراموشی سپرده شد. 

در نیمه آبان 1305 کمیسیون سربازگیری کار خود را رسما آغاز کرد تا کادر قشون رضاشاه تکمیل شود و قانون نظام اجباری مستقر گردد. در اسفندماه لایحه راه آهن از تصویب مجلس شورای ملی گذشت. وزارت فوائد عامه در صدد تهیه مقدمات آهن ذوب کنی و خط کشی برآمد و فراخوان واردات تجهیزات خط کشی به سفارتخانه های اروپایی ابلاغ شد. مقرر شد هزینه های این خطوط از انحصارات دولتی یعنی  عایدات انحصار قند و شکر و جای تأمین شود. البته در همین ایام اوضاع نامساعد اقتصادی در خطه شمالی کشور، بازرگانان شمال را به اعتراض و اعتصاب پیاپی واداشته بود.

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

محمد پورکيان

اين کتاب که در برلن غربي در سال 1357 چاپ شده است در باره سابقه آشنايي ارنست پرون با محمدرضا پهلوي و

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

زهرا علیزاده بیرجندی

بر اساس نتایج تحقیقات میدانی و کتابخانه ای و در مقایسه با سایر جوامع عشایری ایران، بهلولی ها یک طایف

دیگر آثار نویسنده بیشتر ...

ایران در آتش: از حملۀ بلشویک ها به انزلی تا عهدنامۀ 1921 ایران و شوروی (مجموعه ای از اسناد و گزارش ها)

ایران در آتش: از حملۀ بلشویک ها به انزلی تا عهدنامۀ 1921 ایران و شوروی (مجموعه ای از اسناد و گزارش ها)

نویسندگان

اسنادی که در این مجموعه ارائه می شود، اسناد و گزارش هایی است دربارۀ یکی از مهم ترین و پرمخاطره ترین

معماری خانقاه در خراسان سده ی پنجم

معماری خانقاه در خراسان سده ی پنجم

نویسندگان

معماری خانقاه از مواضع ابهام در تاریخ معماری ایران است؛ چننان که گویی بخشی از حافظه ی معماری ما محو