معرفی کتاب

این کتاب را سبئوس نامی از اهل مملکت ارمنستان مقارن سده هفتم میلادی نوشته است؛ آن زمانی بود که ارمنستان همچون ایران به تصرف مسلمانان درآمده بود. سبئوس کار نگارش کتابش را وقتی به پایان رسانده که معاویه خلیفه فرمانروایی نوتأسیس اسلامی بوده است. با این حساب اثر حاضر یکی از قدیم ترین متن های دوره بعد از برآمدن اسلام و، به عبارتی، قدیم ترین متنی است که از تاریخ ایران و برخی ممالک پیرامون ایران از آن برهه در اختیار داریم. فاصله بین سال های 40 تا 60 هجری که نگارش این کتاب در آن بین پایان یافته زمان کوتاهی پس از برآمدن اسلام بوده و در آن زمان هنوز مدت چندانی از فروپاشیدن ایران ساسانی نگذشته بوده است. سبئوس و دیگر هم میهنان او، و نیز دیگر مردم آن روزگار از ایرانی و ارمنی و عرب و رومی، همگی شاهد وقوع رخدادهایی بوده اند که حتی در زمن دینوری و طبری و بلعمی هم به تاریخ و به حدود دست کم دویست سال پیش تعلق داشت. کار سبئوس از این جهت بکر است و دنیای باستان را در پرده دیگری مجسم می کند که یکسره نادیده و حتی نو است. این امتیاز مخصوص این کتاب است؛ امتیازی که شاید بیشتر کتاب های تاریخی دیگر فاقد آن اند. تاریخ این نوشتار از حوالی سال 428 م آغاز می شود و به روزگار خلافت معاویه پایان می یابد که از سال 660م تا 680م است. در این فاصله، به توازی، گزارش هایش از تاریخ ایران را هم از دوره پادشاهی یزدگرد اول می آغازد و کار را با نقل خبرهایی از دوره پادشاهی دیگر شاهنشاهان ساسانی تا به آخرین پادشاه، یزدگرد سوم، پی می گیرد. در انتها نیز اخبار خودش را از سال های ابتدایی هجوم عرب ها به بیرون از عربستان نقل می کند. در این بین گاه در بیان برخی از خبرها مختصر تفاوت هایی هم دیده می شود. اما این را، از طرفی، می توان به حساب اختلاف روایت او گذاشت با آنچه تا کنون در اختیار داشته ایم. شاید گزارش او مقرون تر به واقع امر بوده باشد. نسبیت در تاریخ را نمی توان به کنار نهاد.

فهرست مطالب:

سابقه تاریخی

گستره جغرافیایی

درباره سبک نگارش این کتاب

سبئوس اسقف

سبئوس تاریخ نگار

برای آگاهی خواننده

تاریخ سبئوس