معرفی کتاب

کتاب پیش رو موضوعی گسترده را در برمی گیرد که لازمۀ شناخت کامل آن، بررسی مطالب مختلف در این باره است. از این رو فصل کتاب، متناسب با موضوعات مورد نظر تنظیم شده و مرکب از هفت فصل می باشد. گفتنی است منظور از بحرین دراین اثر، بحرین قدیم نیست، که شامل همۀ مناطق میان بصره تا عمان را شامل شود بلکه مراد، بحرین امروزی است که میان قطر و عربستان واقع شده و در گذشته اوال نام داشته است.

فصل اول به شرح جغرافیای طبیعی بحرین قدیم و امروزی، شهرهای بحرین، جغرافیای تاریخی و انسانی، حاکمیت بحرین از ورود پرتغالی ها تا زمان استقلال، ادیان بحرین در آستانۀ ظهور اسلام، ویژگی های جمعیتی، ترکیب جمعیتی و دینی بحرین معاصر می پردازد. در فصل دوم مباحث مربوط به چگونگی ورود اسلام به بحرین، زمان و عوامل مؤثر در گسترش تشیع و منشأ تشیع در بحرین، شیعیان بحرین در عهد اموی، گرایش های شیعی در بحرین، دیدگاه های مختلف دربارۀ منشأ تشیع و لفظ بحارنه، دیدگاه های مختلف دربارۀ تعداد و گرایش های شیعیان بحرین، نقش منطقۀ شرق عربستان در شکل گیری جامعه شیعی بحرین و رابطه جامعۀ شیعی بحرین با دولت صفوی مطرح شده است. فصل سوم به چگونگی سلطۀ آل خلیفه بر شیعیان بحرین و ویژگی حکومت آل خلیفه و مشروعیت آن، همچنین نوع و ماهیت حکومت پرداخته است. از دیگر مطالب این فصل می توان به تأثیر کشف نفت و اصلاحات دهۀ 20 بر نظام سیاسی آل خلیفه و مخالفان این نظام اشاره کرد.

فصل چهارم به عنوان اصلی ترین و مفصل ترین بخش کتاب به بررسی موضوعات زیر می پردازد:

1- نگاهی به جنبش های شیعی بحرین

2- وضعیت عمومی شیعیان بحرین در عهد عیسی بن علی

3- وضعیت عمومی شیعیان در دورۀ حکومت حمد بن عیسی

4- وضعیت عمومی شیعیان در دورۀ سلمان بن حمد

5- وضعیت عمومی جامعۀ شیعی بحرین در دورۀ عیسی بن سلمان و حمد بن عیسی بن سلمان

در فصل پنجم که به احزاب، مآتم، رجال و انجمن های شیعی اختصاص داده شده است، ذکر شده که این انجمن ها علاوه بر کارهای اعتقادی به فعالیت های سیاسی هم می پردازند به گونه ای که در حقیقت نقش رسانه هایی مانند رادیو، روزنامه و مجلات را بازی می کنند. دیگر اینکه احزاب شیعی بحرین را از حیث چگونگی رویارویی با حکومت می توان به دو گروه تقسیم کرد: احزابی که به دنبال اصلاحات هستند و در راستای براندازی حکومت فعالیت نمی کنند، و دیگر احزابی که قصد براندازی حکومت آل خلیفه را دارند و به همین منظور اقداماتی را هم انجام داده اند.

فصل ششم دربارۀ شیعیان و حرکت های ملی گرایی، رابطۀ شیعه و سنی و نتایج وحدت میان آن دو و زمینه های اختلافات آن ها، همچنین تفاوت روش های سیاسی و اجتماعی شیعیان و سنی ها و روابط شیعیان بحرین با عربستان و وهابیون به ارائه مطلب می پردازد. علاوه بر آن در این فصل دربارۀ انگلستان و شیعیان بحرینی و نیز آل خلیفه و شیعیان ایرانی، رابطه ایران با شیعیان بحرین، رابطه دولت های جنوبی خلیج فارس با شیعیان بحرین، رابطه شیعیان بحرینی با دیگر شیعیان سواحل جنوبی خلیج فارس، مطالبی آمده است.

فصل هفتم به وضعیت اقتصادی شیعیان بحرین اختصاص داده شده است. در این فصل نخست به عواملی پرداخته شده که تأثیر چشمگیری بر وضعیت اقتصادی شیعیان داشته اند؛ مانند سلطۀ آل خلیفه بر بحرین، اصلاحات دهۀ دوم، کشف نفت، اقدامات حکومت بحرین و دیگر حکومت های سنی مذهب به منظور تضعیف وضعیت اقتصادی جوامع شیعی، به ویژه جامعۀ شیعی بحرین، و سپس منابع درآمد شیعیان، به ویژه مشاغل غواصی، کشاورزی و کارگری بررسی شده است. شیعیان در حکومت آل خلیفه، چاره ای جز پرداختن به کارهای مذکور نداشتند؛ زیرا حکومت بحرین، واگذاری مناصب و مسئولیت های مهم به شیعیان و همچنین استخدام آن ها را در ادارات دولتی ممنوع کرده است. دیگر اینکه آل خلیفه درآمد نفت را به سه قسمت تقسیم کرده اند: قسمت اول، به پادشاه و خانوادۀ سلطنتی اختصاص داده شده است، قسمت دوم در بانک های لندن برای حکومت پس انداز می شود و قسمت سوم برای مخارج کارمندان و دستگاه های دولتی استفاده می شود و کشورهای عرب، به ویژه حکومت های عرب خلیج فارس، تقریبا اقدامات یکسانی دربارۀ امور اقتصادی و سیاسی شیعیان اعمال می کنند و سیاست آن ها طرد سیاسی شیعیان و در فقر و تهیدستی نگه داشتن آن هاست. در مجموع، سیاست های حکومت بحرین علیه شیعیان باعث شده است که اکثریت آن ها در طبقات فقیر جامعه جای گیرند.