معرفی کتاب

اگر یک شخصیت سیاسی در دوران فعال زندگی خود به دلایل گوناگون نتواند رویدادهای جاری در اطراف خود را آشکارا شرح دهد؛ صبر می‌کند تا در دوران فراغت و در محیط امن و آرام فرصت برای نوشتن آنها اختیار کند تا آن را همان زمان یا سال‌ها بعد به دست انتشار بسپارد. به همین دلیل خاطره یکی از عوامل ثبت تاریخ برشمرده می شود و این دست کتاب‌ها در صدر منابع تاریخی معاصر قرار می‌گیرند. خواندن این روایت‌های دست اول دو امکان به دست می‌دهد: رسیدن به تحلیل‌های شخصی و سپس موشکافی در خاطره‌ها به قصد روشنگری.

تاریخ شفاهی نوعی شیوه جمع‌آوری و آماده‌سازی اطلاعات تاریخی از طریق ضبط مصاحبه با شرکت‌کنندگان در رویدادهای تاریخی است. تاریخی شفاهی از دهه 1940 با ضبط مطالب روی نوار آغاز شد. تاریخ شفاهی مبتنی است بر مصاحبۀ رودررو با تاریخ‌سازان و مصاحبه پژوهشگر تاریخ با نقش‌آفرین تاریخ در مورد تجربیات خاصی که دارد. بهره‌جستن از روایات شفاهی به عنوان یک منبع تاریخی، امری همیشگی در تاریخ‌نگاری هر ملیتی است.

پایگاه‌ها و گروه‌های مختلفی وجود دارد که به جمع‌آوری خاطرات اشخاص و گروه‌های سیاسی می‌پردازد که نمونه هایی از آن را در ذیل خواهیم آورد:

1. دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری که از سال 72 توسط هدایت الله بهبودی و مرتضی سرهنگی با گردآوری تاریخ شفاهی سال‌های انقلاب (39-57) شروع به کار کرد. خاطرات سیدعلی‌اکبر محتشمی پور، مرتضی الویری، جواد منصوری جهانگیر تفضلی، هادی غفاری، رجبعلی طاهری، عزت شاهی، اکبر براتی، جلال‌الدین فارسی، مرضیه حدیده چی دباغی و احمد احمد از جمله برخی آثار منتشر شده این دفتر است.
2. مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران متعلق به بنیاد مستضعفان که با تکیه بر اسناد بجامانده از چهره‌های فراری در خانه‌های مصادره‌ای کار خود را اغاز کرد. تمرکز این مؤسسه تاریخ دوران قاجار و پهلوی و دریافت جوانب ضعف و فروپاشی قاجار و شکل‌گیری پهلوی است. پروندۀ ناتمام، عملیات ظفار و تاریخ نهضت حاج آقا نورالله اصفهانی از جمله آثار این مؤسسه است.
3. مرکز اسناد انقلاب اسلامی توسط سیدروح‌الله در سال 1337 تأسیس شد و امروز روح‌اللّه حسینیان ریاست آن را بر عهده دارد. خاطرات فضل‌الله محلاتی، محدتقی فلسفی، سیدعلی اصغر دستغیب، علی دوانی، عمید زنجانی، محمد یزدی، محمد محمدی ری شهری، محمدمهدی عبد خدایی، طاهر احمدزاده از جمله مجموعه خاطرات منتشر شده این مرکز است.
4. بنیاد تاریخ معاصر ایران که با توصیه آیت‌الله خامنه‌ای و در زمان ریاست جمهوری ایشان تأسیس شد و در ابتدا آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و عبدالحمید معادیخواه از اعضای اصلی هیئت مدیره آن بودند و بیشتر بر خاطرات علمایی مانند آیت‌الله بهاءالدینی تمرکز داشت. کتاب هفت هزار روز غلامرضا کرباسچی از دیگر آثار این بنیاد است.
5. مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی که توسط عبدالله شهبازی بنا شد و کتا‌ب‌های کودتای نوژه، خاطرات ارتشبد حسین فردوست، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، نورالدین کیانوری و ایرج اسکندری از جمله آثار آن است.
6. مرکز اسناد تاریخی وزارت اطلاعات بیشترین کار خود را متوجه ترجمه اسناد و اسم رمزها کرده است، اما با دسته‌بندی اسناد مرتبط با شخصیت‌های انقلابی وارد حوزه تاریخ شفاهی نیز شده است. شهید بهشتی، شهید مطهری، امام موسی صدر، جلال آل احمد، ملااحمد کروبی، محمدعلی رجایی، محمدتقی جعفری، محمدتقی فلسفی و برخی شخصیت‌های پهلوی مانند اشرف پهلوی، اردشیر زاهدی، منوچهر اقبال، تیمور بختیار، عبدالعظیم ولیان از جمله شخصیت‌هایی هستند که این مؤسسه دربارۀ سرگذشت آنها کنکاش انجام داده است.
7. دو مؤسسه اطلاعات و کیهان در میان مؤسسات مطبوعاتی با توجه به اسناد و آرشیوهای غنی، به جمع‌آوری برخی کتاب‌های تاریخی شفاهی دست زدند که از آن جمله خاطرات پرویز راجی، مینو صمیمی، استانفیلد ترنر- رئیس سازمان سیا در زمان کارتر، سقوط شاه نوشته فریدون هویدا، ماموریت در تهران نوشته ژنرال رابرت هایزر، روتارین‌ها و فراماسونری مهم‌ترین آنهاست.
8. دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران که توسط عباس سلیمی نمین از سال 80 کار خود را آغاز کرده است و نقد کتاب در کنار گردآوری خاطرات گروهی برخی افراد درباره وقایع مهم مانند 15 خرداد را سرلوحه کاری خود قرار داده است.
9. مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی مؤسسه‌ای است که به نشر آثار سیدروح‌الله خمینی می پردازد و از هنگام بنیان‌گذاری در سال ۱۳۶۷ تا کنون با نظارت فرزندان و نوادگان او اداره شده است. این مؤسسه در قالب‌هایی چون نگهداری اسناد روح‌الله خمینی، تنظیم و چاپ کتاب‌های او و مقالات مربوطه فعالیت می‌کند و بر چاپ تمام مطالب و کتاب‌های ناشران دیگر دربارهٔ وی نظارت دارد.
10. موسسه عروج: موسسه چاپ و نشر عروج در راستای رسالت کاری خود هر ساله ده‌ها جلد کتاب و آثار قلمی حضرت امام و مرتبط با اندیشه‌های ایشان را در زمینه‌های مختلف و گوناگون، چاپ و در اختیار علاقه‌مندان، و پژوهشگران قرار می‌دهد.

مؤسسه عروج در سال 1395 کتابی چاپ کرد با نام عشق و تلاش (خاطرات حجت‌الاسلام و المسلمین محمدجواد حجتی کرمانی )که شماره 36 از مجموعه ارزشمند «یادها» است. واژه «یادها» عنوانی عمومی است که برای خاطرات و کتاب‌های تاریخ شفاهی منتشره از سوی معاونت پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی انتخاب شده است. کتاب عشق و تلاش حاصل بیش از 20 جلسه بیان خاطرات یکی از یاران حضرت امام خمینی و از قدیمی‌های دوران مبارزه با رژیم ستمشاهی است که به طریقی گوشه‌ای از تاریخ شفاهی کرمان را هم در برمی‌گیرد.

راوی این خاطرات گفته‌های خود را از کرمان و درباره پدرش و دوران تحصیلات اولیه در کرمان آغاز می‌کند و از ورود به حوزه علمیه قم و وقایع پیش آمده و ورود در مبارزات و پیشامدهای متعدد و سرانجام روزهای اوج و پیروزی انقلاب اسلامی سخن می‌گوید که در قالب این کتاب تنظیم شده است.

کتاب عشق و تلاش که از جمله جدیدترین منشورات فراهم‌شده در معاونت پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) است، دارای 12 بخش به همراه پیوست‌ها و فهارس قالب‌بندی شده است. بخش‌های دوازده گانه شامل این مباحث است:

بخش اول: زندگی شخصی

بخش دوم: دانستنی‌هایی از کرمان

بخش سوم: خاطرات قم(1337_ 1331 ش.)

بخش چهارم: نگاهی از منظر سیاسی به حوزه علمیه قم بعد از شهریور 1320تا فوت آیت‌الله بروجردی(13340)

بخش پنجم: تجزیه و تحلیل پاره‌ای از وقایع سیاسی ایران

بخش ششم: رحلت آیت‌الله بروجردی و حوادث دهه 40

بخش هفتم: کرمان و نهضت اسلامی

بخش هشتم: حزب ملل اسلامی

بخش نهم: دوران زندان

بخش دهم: پس از آزادی

بخش یازدهم: دوران تبعید(1357_1356)

بخش دوازدهم: پس از آزادی

محمدجواد حجتی کرمانی دربارۀ ماجرای کودتای 28 مرداد 1332 از وقایع مشهد چنین می‌گوید: من روز 28 مرداد 1332 در مشهد بودم که جلوی مدرسه نواب، تظاهرات طرفداران شاه را با فحش‌های رکیکی که به مرحوم مصدق داده می‌شد دیدیم. سربازهای سوار بر کامیون‌ها و مردم عادی و لات و لوت مشهد و عربده‌کشی‌های آنها را من به چشم خود از نزدیک دیدم. سوء‌ادب‌ها و فحاشی‌های ناموسی زشتی را که به مرحوم دکتر مصدق می‌شد، هرگز فراموش نمی‌کنم، اما با وجود این به خاطر ذهنیتی که بسیاری از فعالان سیاسی و به خصوص محافل مذهبی از گسترش فعالیت حزب توده و لامذهبی‌گری داشتند، زمینه سقوط دولت دکتر مصدق فراهم شده بود؛ چرا که تبلیغات گسترده و وسیع توده‌ای‌ها و جوّ مسمومی که به وجود آورده بودند، بسیاری را سخت مضطرب کرده بود. واقعاً هم خطر جدی وجود داشت که حزب توده که از طرف شوروی حمایت می‌شد بر ایران مسلط شود. توده‌ای‌ها فضای ایران را آلوده کرده بودند و شعارهای ضددینی و ضد روحانیت به اندازه‌ای شدید بود که حد نداشت. (ص 96)

حجتی کرمانی در حوادث منجر به پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ نقشی تأثیرگذار داشت. او در چهلم مصطفی خمینی در سال ۱۳۵۶ با ربانی شیرازی، خلخالی و عده‌ای دیگر در منزل عبدالرحیم ربانی شیرازی جلسه‌ای تشکیل می‌دهد و تصمیم بر این می‌شود که به ممنوعیت بردن نام امام خمینی توجهی نکنند و اسم امام را در مراسم چهلم مطرح کنند. در چهلم مصطفی خمینی، محمدجواد حجتی کرمانی و صادق خلخالی و ربانی املشی سخنرانی کردند.

او قطعنامه‌ای در چهارده ماده تنظیم و در مراسم چهلم مصطفی خمینی در مسجد اعظم قم قرائت کرد. در این قطعنامه درخواست‌هایی مطرح و تأیید حضار با فریادهای «صحیح است، صحیح است» گرفته شد این خواست‌ها شامل بازگشت سریع مرجع عالیقدر خمینی، قطع رابطه با اسرائیل، انحلال سازمان امنیت و بندهای دیگری بود. صحنه گردانی در این مجلس و خواندن قطعنامه پایانی منجر به تبعید محمدجواد حجتی کرمانی شد. در تبعید به ایرانشهر مدتی با سیدعلی خامنه‌ای بوده است و سپس به سنندج تبعید می‌شود. (ص 377-379)

در روز ۲۴ آذر ۱۳۵۷ در مسجد امام (مسجد ملک سابق) کرمان اجتماع عظیمی با حضور محمدجواد حجتی کرمانی بر پا شد و پس از آن راهپیمایی مردم با مخالفت و خشونت مأمورین روبرو شد. در این درگیری شماری هم زخمی شدند.

وی با دریافت نامه‌ای از علامه طباطبایی توسط برادرش علی حجتی کرمانی، به توصیه وی اقدام به ترجمه سه جلد از تفسیر المیزان در زندان می‌کند. (ص 252)

وی در جریان مبارزات انقلابیون و به‌ویژه کرمانی‌ها در سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ از فعالان و لیدرهای مبارزات و حرکات مردمی بود و پس از پیروزی انقلاب ایران (۱۳۵۷( نیز به عنوان اولین امام جمعه کرمان منصوب شد. وی در سال ۱۳۵۸ به عنوان نماینده مردم کرمان به مجلس خبرگان قانون اساسی و در همان سال از طرف مردم تهران به مجلس شورای اسلامی راه یافت. او در سال ۱۳۶۹ نیز از سوی مردم کرمان به عنوان نماینده در مجلس خبرگان رهبری برگزیده شد.

فاطمه یاقوتی