معرفی کتاب

سرزمین شام از ابتدای فتح اسلامی، کانونی تأثیر گذار و مهم در جهان اسلام به شمار می رفت. به ویژه این که شام در دوران امویان، پایتخت قلمرو اسلامی بود. سرزمین شام، شامل کشورهای سوریه، لبنان، اردن و فلسطین می شود. این سرزمین در منطقه ای واقع شده است که تسلط بر آن، کلید دست یابی بر ممالک هم جوارش می باشد. عباسیان پس از فتح عراق، برای گسترش نفوذ خود و برچیدن امویان مجبور شدند به شام لشکرکشی کنند؛ اما آنان به سبب علاقه مردم این منطقه به بنی امیه و مقبول نبودن عباسیان نزد شامیان، همواره با مشکلاتی در شام روبه رو بودند. اما به هرحال شام به سبب موقعیت جغرافیایی همواره مورد توجه دولت های اسلامی بود که در مصر و عراق به قدرت می رسیدند. از این رو عباسیان و سپس فاطمیان همواره در پی تسلط بر این منطقه بودند. از سوی دیگر امپراتوری بیزانس نیز طمع داشت دوباره سیطره اش را بر شام گسترش دهد و این گونه امنیت آسیای صغیر و روم را حفظ کند. از زمان فتح شام به وسیله مسلمانان، هرگاه برای رومیان فرصتی پیش می آمد، تعرض هایی به شام داشتند، اما به سبب فراهم نبودن شرایط سیاسی و نظامی، مجبور به بازگشت بودند. سرزمین شام از نظر فکری از نیمه دوم قرن دوم تا نیمه دوم قرن ششم هجری شاهد شکل گیری برخی فرقه ها مثل مرجئه و قدریه، و گسترش تفکر اهل حدیث و اشعری گری تحت تأثیر اندیشه های مختلف اسلامی، مسیحی و یهودی و تأثیر گذاری آموزه های مختلف آن بر کلام اسلامی بود.

اما آنچه ضرورت دارد این است که به وضعیت فرهنگ و تمدن این دوره از شام، توجه شود. چنانچه فرهنگ را به معنی ادب، دانش، معرفت، تعلیم و تربیت، مجموعه ی علوم و معارف، هنر و آداب و رسوم افراد قوم بدانیم و تمدن را به معنای مدنیت و شهرنشینی بدانیم، پس ضرورت می یابد که در بررسی تمدن یک منطقه، سیر تحولات عمومی اش به طرف تکامل فکری بررسی شود و اوضاع و احوال ملل و دولت هایی اهمیت یابد که در این تکامل نقشی مؤثر ایفا کرده اند.

با توجه به تعریف فوق و موقعیت جغرافیایی شام، اهمیت حیات علمی و فکری شام، فقط به سبب تأثیر گذار بودن آن بر ممالک دیگر اسلامی نیست، بلکه چون شام مرکز انتقال علوم از اسکندریه و مراکز علمی سریانی به شرق ادنی و شمال آفریقاست و نیز این سرزمین، واسطه انتقال فرهنگ و تمدن اسلامی به غرب بوده، اهمیت می یابد. به خصوص این که روی کار آمدن دولت هایی پی در پی در شام با روش هایی متفاوت، می توانست جامعه و فرهنگ را متأثر کند. این پژوهش به وضعیت دانش و خدمات علمی، دانشمندان و تولیدات علمی، تألیفات و سرزمین هایی که در زمینه فرهنگی فعالیت بیشتری داشته اند می پردازد.

فهرست اهم مطالب:

1. جغرافیای شام

2. تاریخ شام پس از امویان تا میانه سده سوم هجری

3. تاریخ شام از میانه سده سوم تا نیمه سده ششم هجری

4. علوم معماری در شام پیش از روی کار آمدن عباسیان

5. وضعیت دینی شام، از برآمدن عباسیان تا میانه سده ششم هجری

6. علوم و ادبیات

7. آموزش و پرورش

8. معماری و شهرسازی

9. آداب و رسوم و وضعیت زنان

10. سازمان اداری

11. کارگزاران و تشریفات اداری

12. کشاورزی و دامپروری

13. صنایع

14. تجارت

15. منابع درآمد و مخارج