معرفی کتاب

معرفی کتاب:

مسئله اختیار در تفکر اسلامی و پاسخ معتزله به آن

شیخ بوعمران

مترجم اسماعیل سعادت

نشر هرمس

تهران 1395

فلسفه معتزلی در آغاز قرن دوم هجری/هشتم میلادی با این مسئله بنیادی رو به رو می شود که : چه رابطه ای میان قدرت مطلق خدا و اختیار انسان وجود دارد؟رابطه انسان با افعالش کدام است؟معتزلیان ، در پی اختلافاتی که میان هواداران و مخالفان نظام سیاسی آن زمان در گرفت، خود را با بحرانی در زمینه وجدان اجتماعی مواجه یافتند.

مکتب معتزلی می خواهد، با رعایت در عین حال هم قدرت خدا و هم اختیار انسان، راه حلی تالیفی برای این اختلاف بیابد :خدا مختار است که خوبی کند یا بدی؛ انسان نیز مختار است.

دغده معتزلیان صرفا اثبات آزادی مابعد الطبیعی انسان نیست؛آنها می خواهند ، علاوه بر آن ثابت کنند که او برخوردار از آزادی و خلاق و واقعی است و می تواند به نحوی مختار و کاملا مسئول عمل کند.

در آغاز قرن نوزدهم ؛ مذهب اعتزال تجدید حیاتی کرد و زیر نگاه ما بسط یافت. تجدد خواهانی مانند جمال الدین افغانی و محمد عبده و اقبال لاهوری از آن برای تقریر نظریه اختیار انسان و ایجاد جنبش اصلاح جامعه اسلامی ، به منظور وارد کردن آن در جریان تمدن جهانی،بعداز قرنها انحطاط ، الهام گرفتند. به این ترتیب، معرفی نظریه معتزلی اختیار منطبق بر ضرورتی درونی است.

و دلیل دیگر که باید به آن اشاره کنیم و آن اهمیت کنونی اندیشه معتزلی برای تجدید فرهنگ اسلامی است.چنان که دیدیم ، مسئله اختیار بسیار زود برای وجدان اسلامی مطرح شد،و پاسخ معتزله به آن، در همه جریانات فکری این فرهنگ، از کلام و فلسفه و تصوف ،اعم از تصوف جزمی و غیر جزمی، عمیقا تاثیر بخشیده است.

از این رو کتاب حاضر با تحلیل نظریه معتزلی اختیار، که همه اشکال جبر را به طور قطع رد می کند، سهمی در تفهیم بهتر این مسئله ادا میکند.

سید علی صالحی امیری