معرفی کتاب

مقدمه

شاید این قاعده برای بسیاری از کشورهایی که اکنون مرزهای جغرافیایی آنها را از یکدیگر جدا کرده، صادق باشد که آنها به دلیل اشتراک در مسائل قومی، دینی و مذهبی، و نیز جغرافیایی و اقتصادی و فراتر از آن در ادواری به دلایل سیاسی، سرنوشت واحدی داشته اند و ضمن آن که در دل خود گرفتار تعارضات و چالش‏هایی نیز  بوده‏اند، اما مسیر کلی آنها به یک سمت و سو بوده است.

ایران و عراق از این دست کشورها هستند، چنان‏که در برخی از ادوار تاریخی، حتی از پیش از اسلام، مطلقاً تصور جدایی میان آنها وجود نداشت، ضمن آن که بحث‏های قومی و دینی همان روزگار هم بود، اما قوت نقاط مشترک بیش از آنی بود که بخواهد آنها را رودروی هم قرار دهد. پس از اسلام، و در طول قرون، این مناسبات فراز و نشیب‏های زیادی داشته است، اما چنان که می‏دانیم، از پس از تشکیل ایران ایلخانی، سرنوشت ایران و عراق باز مشترک شد و تمایز میان آنان به کلی کنار گذاشته شد. در دوره ترکمانان نیز اوضاع به همین شکل بود تا آن که دولت عثمانی در غرب و دولت صفوی در شرق برابر هم قرار گرفتند. بسیار طبیعی بود که صفویان که خود را میراث‏دار ترکمانان می‏دانستند، تعریف یک دستی برای منطقه‏ای به وسعت نیمه غربی ایران و عراق داشته باشند، اما مشکلاتی که پیش آمد، از جمله توسعه‏طلبی عثمانی‏ها به سمت شرق یا همان سیاست شرقی، آنان را به تسلط تجاوزکارانه بر عراق کشاند و به دلیل اختلافاتی که با صفویان برای‌شان پیش آمد، تصمیم به ماندن در این منطقه گرفتند.

این تسلط تجاوزکارانه چند قرن به طول انجامید و صرف از نظر مسائل مختلف، مشکل مهمی را میان مردم دو سو که تا پیش از آن در قرون طولانی تفکر یک سرزمینی داشتند، ایجاد کرد. بویژه که ایران شیعی صفوی که این بار از نظر مذهبی یک دست شده بود، در مقابل دولت عثمانی سنی قرار گرفت که بر عتبات عالیات و شیعیان عرب و عجم آن نواحی تسلط یافته بود. مجادلات آنان میان جنگ و صلح ادامه یافت، اما مردم دو طرف، به‏ویژه ایرانیان همچنان همان ایده‏های قرون قبل را داشتند و رفت و آمد می‏کردند. آنها تحمل هر نوع سختی را در مرزها بر خود هموار می‏کردند تا بتوانند به زیارت بروند و حتی در آنجا بمانند. در تمام دوره صفوی تلاش‏های زیادی شد تا اوضاع به روال دوره ترکمانان باز گردد، اما محدودیت‏هایی که دولت صفوی برای دولت بزرگ عثمانی داشت، مانع از آن بود که پس از پیروزی‏های موقت، امکان باز گرداندن آن وضعیت باشد. دولت قاجاری به این بسنده کرده بود که بتواند به نوعی حافظ منافع ایرانیان و اماکن شیعی در عراق باشد و می‏کوشید با روابط دیپلماتیک مناسب، این مهم را محقق سازد.

داستان کشتار در کربلا به سال 1258 هجری قمری. 1842 میلادی ـ موضوع این کتاب ـ برگی از ادامه همان مسائل مشکلات است، داستانی که یادآور منازعات کهنه میان عثمانی ـ ایرانی است و تاوان آن را باید مردم عرب و عجم کربلا در آن سال بپردازند.

مع‏الاسف، حادثه یاد شده که خسران و زیان آن در کنار حمله چند دهه قبل وهابی‏ها به کربلا برای شیعیان بسیار زیاد بود، از طرف ما ایرانی‏ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است. درحالی‏که ترک‏ها، پژوهشگران عراقی و بعضاً فرنگی‌ها، به این موضوع پرداخته‏اند. این در حالی است که همچنان اسناد زیادی وجود دارد که در روشن کردن این برگ از تاریخ می‏تواند به ما کمک کند.

نوشته حاضر که بر اساس اسناد نویافته توسط دوست دانشمند جناب آقای سیّد علی موجانی فراهم آمده، یک اقدام با ارزش، ضروری و روشنگر است که می‏تواند خلاء مهمی را در زمینه مسائل ایران و عراق روشن کند، علاوه بر آن در زمینه روشن کردن برخی از مسائل داخلی شیعه از قبیل منازعات شیخی ـ اصولی و نیز موضوع مهم سکونت ایرانیان در عراق و مسائل و مشکلات آنها در آن دوره، ارزش زیادی دارد.

مقدمه مفصل و ممتع این نوشته که در پرتو اسناد و مطالعات موجود درباره این رویداد نوشته شده، و نیز نگاه منصفانه‏ای که در این پژوهش عرضه شده و سعی کرده است که از دایره تحقیق و منابع و مدارک بیرون رود، بر ارزش آن افزوده است.

کتابخانه تاریخ اسلام و ایران که امسال بیستمین سال تأسیس خود را جشن می‏گیرد، و همه این حمایت‏ها را مدیون مرجعیت حضرت آیت‏الله العظمی سیستانی مدظله العالی و نماینده آگاه، فعال و عاقل ایشان حضرت حجت‏الاسلام و المسلمین حاج سیّد جواد شهرستانی دامت برکاته است، خوشحال است که این کتاب را تقدیم دوستداران می‌کند، طبعاً از زحمات بی‏شائبه جناب موجانی نیز تشکر و قدردانی می‏شود.