معرفی کتاب

یک محقق تاریخ هنگام جمع‌آوری داده‌ها و گزارش‌های تاریخی جهت تحقیق خود، گاهی از طریق منابع و گزارش‌های کتابی و اسنادی کار خود را انجام می‌دهد ولی آنچه در گذشته‌ای دور اتفاق افتاده، همه منابع مکتوب کتابی و اسناد نیست، بلکه کتیبه‌ها، اشیائی مانند سفال‌ها و حتی سنگ قبور کهن برای یک تحقیق تاریخی ـ جامعه‌شناختی به کار می‌آید.

کتاب حاضر در این راستا نمونه سنگ قبرهای دوره‌های ایوبی و مملوکی در مصر را آورده و سپس به بررسی آن پرداخته است.

مؤلف در کتاب حاضر ابتدا صناعت سنگ قبور و کتابت بر آنها را تا عصر مملوکی بررسی کرده و سپس شکل‌گیری خطوط عربی را از ابتدا تا پایان عصر مملوکی را مورد مطالعه قرار داده است.

وی در ادامه تصویر سنگ‌های قبور مهم و تاریخی برجای مانده از این این دوره را آورده که بسیاری از آنها مهم است.

بخش آخر کتاب به بررسی و تحلیل اسامی و ... تعلق دارد که نکات جالبی در آن هست.

مؤلف در تحلیل اسامی آنها را از جنبه‌های مختلف بررسی می‌کند. یکی از آن موارد آن است که چند درصد نام‌ها برگرفته از خلفای راشدین می‌باشد. وی هنگام تحلیل نام چهار خلیفه راشدین به نتیجه جالبی می‌رسد (ص 334) که بیشترین نام کاربردی در دوره ایوبیان، نام مولا امیرالمؤمنین «علی» بن ابی طالب علیه السلام با 55.6 درصد و سپس ابوبکر با 33 و پس از آن عثمان با 11 درصد می‌باشد. وی دلیل آن را احتمال می‌دهد که شاید به علت حضور فاطمیان در مصر بوده که پس از آنها هنوز مصریان طبق عادت گذشته، نام علی را بر روی فرزندان خود می‌نهادند، البته این توجیهی بیش نیست. زیرا سه چهار سال پیش استاد بی بدیل معاصر، دکتر شفیعی کدکنی طی تحلیلی که از فهرست اعلام کتاب تاریخ الاسلام ذهبی به دست دادند، حتی آماری از این بیشتر به دست آورده بودند. طبق بررسی ایشان، در تاریخ الاسلام ذهبی نام سه خلیفه اول روی هم، به اندازه نصف نام امام علی (ع) تکرار شده بود. ایشان حتی پیشنهاد داده بود که فردی به تحلیل صوری و معنوی نام‌های موجود در کتاب ذهبی بپردازد.

در کتاب حاضر نیز چنین چیزی وجود دارد. با وجود جو شدید ضد شیعی در دوره ایوبیان باز بیش از 55 درصد نام‌ها از آن «علی» (ع) است. در دوره مملوکیان با توجه به فاصله از زمان فاطمیان و تبلیغات ضد شیعی، طبق بررسی‌های مؤلف کتاب حاضر درصد نام «علی» (ع) به 50 درصد، ابوبکر و عمر هر کدام 19 درصد و عثمان 11 و نیم درصد می‌رسد.

نتیجه جالب دیگر آن که در این دو دوره، اسامی آل البیت (ع) زیاد تکرار می‌شده است. در دوره ایوبی به ترتیب اسم‌های حسن، حسین، جعفر و هاشم و در دوره مملوکی اسامی حسن، حسین، جعفر و حمزه کاربرد بیشتری داشته است.

کتاب مصور است و در اسکندریه مصر چاپ و منتشر شده است. و در انتها نکته قابل ذکر آن که قیمت هنگفتی هم دارد، 364 صفحه گلاسه مصور، 100 دلار قیمت خورده است، با چرک کف دست ما چیزی حدود 300000 تومان!!! می‌شود. البته کتاب در نمایشگاه شارجه عرضه شده و احتمالا دو سه واسطه دلاری خورده که به این قیمت رسیده است.

فهرست مطالب کتاب به ترتیب زیر است:

تقدیم

المقدمة

نشأة صناعة شواهد القبور الاسلامیة و تطورها حتی العصر المملوکی فی مصر

نشأة الخطوط العربیة و تطورها منذ بدایة العصر الاسلامی و حتی نهایة العصر المملوکی فی مصر

شواهد القبور الاسلامیة فی العصرین الأیوبی و المملوکی فی مصر

اولاً: شواهد القبور الموجوده بقبه الخلفاء العباسیین

ثانیا: شواهد القبور الخاصه بسلاطین الأیوبیین و الممالیک و أفراد عالتهم

ثالثا: شواهد القبور الخاصه بامراء الایوبیین و أفراد عالتهم

رابعا: شواهد القبور الخاصه بالشیوخ فی عصری الایوبیین و ا لممالیک و أفراد عالتهم.

خامسا: شواهد قبور العلماء فی عصری الایوبیین و الممالیک و أفراد عالتهم.

سادسا: شواهد قبور الفقهاء فی عصری الایوبیین و الممالیک و أفراد عالتهم.

سابعا: شاهد قبور الصوفیه فی عصری الایوبیین و الممالیک و أفراد عالتهم.

ثامنا: شواهد قبور القضاه فی عصری الایوبیین و الممالیک و أفراد عالتهم.

تاسعا: شواهد قبور أرباب الحرف بی عصری الایوبیین و الممالیک و أفراد عالتهم.

عاشرا: شواهد قبور عامه الناس فی عصر الایوبیین و الممالیک

مضمون کتابات شواهد القبور الاسلامیة فی العصرین الأیوبی و المملوکی فی مصر

الخاتمة