معرفی کتاب

این اثر باید قدیمی ترین جنگ شیعی یا یکی از قدیمی ترین آنها باشد. مقصود از جنگ شیعی دفترچه اشعاری است که یک مداح شیعه در میانه قرن نهم هجری در اختیار داشته است. وی این اشعار را از روی دواوین یا جنگهای دیگر که حاوی اشعار شیعی در فضائل اهل بیت بوده نوشته است، دیوان هایی که برخی بالمره از میان رفته است. توجه داریم که امروزه نیز می توان این دفترچه را در دست مداحان دید. از میان آنان، کسانی که جستجوگر بوده، اشعار ناب را حتی از افراد نامشهور در دفترچه خود می نویسند و برخی همین شعرهای معمولی و عمومی را.
دفترچه ای که عبدالکریم مداح در سال 849 فراهم آورده است، و اکنون به همت بانویی محترم انتشار یافته مجموعه ای است از اشعار ناب شاعران که غالب آنها در فضائل اهل بیت و از شاعران بنام شیعه و نیز شاعرانی است که ناشناخته بودند.
بنده نخستین بار با این قبیل آگاهی ها در کتاب نقض از عبدالجلیل رازی آشنا شدم که اشاراتی به شاعران و منقبت خوانان شیعی داشت. بعدها مقاله مرحوم افشار را در باره چند شاعر شیعی ناشناخته از جمله حمزه کوچک و نصرت رازی دیدم و دریافتم که چه گنجینه ای در این حوزه ادبی ـ مذهبی وجود دارد.
این بار با جُنگی آشنا می شویم و در اختیارمان قرار می گیرد که سرشار از اشعار ناشناخته، از شاعران گاه گمنام و گاه شناخته است. اشعاری که به لحاظ مضمون بسیار قوی است و حق آن است که روی آنها کار شود و به لحاظ مفهومی مورد بررسی و تحقیق فراوان قرار گیرد.
مقدمه ممتّع محقق در شناساندن این شاعران به خصوص چهره های ناآشنا ما را با بسیاری از آنها آشنا می کند. در این مقدمه است که در می یابیم برخی از این افراد در هیچ منبعی یاد نشده اند و در باره برخی دیگر، تنها اطلاعات محدودی داریم.
این اشعار از 35 شاعر است که تا صفحه 48 شرح حال آنها آمده، دو صفحه تصویر اصل نسخه که متعلق به مدرسه سپهسالار (شهید مطهری فعلی) است و سپس متن اشعار که شامل 81 قصیده است.
نخستین آنها از نصرت رازی است که از جمله همان سه شاعری است که در مقاله افشار هم اشعاری از وی آمده بود.
سرور سینه مؤمن علی است بی تزویر
چنان که ماه فروزنده در شب ظَلما

دقتی که مصحح در خواندن اشعار به خرج داده عالی است، شاید بی خطا نباشد، اما تا آنجا که ممکن بوده دقیق خوانده شده است.

غلام کهتر او مهتران عرصه دین
رهین منت او عارفان اهل صفا
زمین و هرچه در او و آسمان پهناور
طفیلیان علیّ اند بر رئوس مَلا

هشتمین قصیده از جلال جعفری است:

آفتاب دین و دانش سایه یزدان علی است
بر همه ملک الهی حاکم و سلطان علی است
انبیا هر یک به دوری آمدند و رفته باز
آن که بود و هست و باشد در همه دوران علی است
کوه صبر و بردباری کان فضل و مرحمت
مشرع مجد و معالی منبع احسان علی است

باز هم اشعاری از امین نصرت آمده است

هر آن مؤمن که او در شرع دین مصطفی باشد
امام او پس از احمد، علی مرتضی باشد
نبی می گفت در انجم خصوص اندر غدیر خم
که بر دیو و دد و مردم علی مشکل گشا باشد
امام دین کسی باشد که در قرآن کلام الله
ثنایش هل اتی گوید گواهش قل کفی باشد

و از حمزه کوچک که به اقطع اللسان شهرت دارد و بسا زبانش به خاطر همین اشعار قطع شده است:

گر تو را دانش است و فکر و ضمیر
به علی ناز و شبّر و شبّیر
به علی ناز تا به روز قضا
رسته گردی ز هول نار سعیر

و شعری دیگر از او:

سخن های موزون خوب مسجع
به مدح علی به بهند مطلع
امامی که از مهر او یافت خواهم
ز یزدان به فردوس تاج مرصع
قسمی که مر عاصیان را به محشر
بود همچو احمد شفیع مشفع

از شیخ یوسف بنا که نمی دانیم کیست این قصیده آمده است:

نسیمی که آید ز خاک نجف
بر دل آورد جان، به جانان تحف
نجف تا که شد مرقد مرتضی
بر ارکان کعبه گرفته او شرف
شهنشاه ملک ولایت علی است
که طغراش تیغ است و منشور کف

و باز از نصرت رازی:

هر آن که مؤمن پاک است و شیعه مطلق
امام او علی المرتضی بود الحق
علی که نفس نبی بود و پشت و قوه دین
علی که نور وی از نور مصطفی منشق

شعری هم از مولانا شمس بلیانی:

ای تخت امامت به تو زیبنده و لایق
فرمان تو و حکم قضا هر دو موافق
هم ذات تو مجموعه ابواب مکارم
هم شخص تو دیباچه ی دیوان حقایق

از وحید تبریزی هم چندین قصیده آمده است:

دلا بر اسب همت تنگ کن تنگ
به سوی کعبه ی جان ساز آهنگ
جناب حضرت سلطان دین جوی
اگر هستی در این ره مرد یک رنگ
همایون گوهر بحر معانی
که زد بر شیشه ی لات و هبل سنگ

اشعار فراوانی هم از شیخ حسن کاشی دارد که شیخ المشایخ شاعران منقبت خوان در آغاز قرن هشتم هجری است و دیوانش به یمن تلاش های آقای رستاخیز و مرکز پژوهش کتابخانه مجلس منتشر شد.

این روزها دیوان آذری و سلیمی تونی هم انتشار یافت. امیدوارم چند جنگ شیعی دیگر هم انتشار یابد.

باید به سرکار خانم امینه محلاتی (صبیه محترم مرحوم آیت الله شیخ مجدالدین محلاتی طاب ثراه) به خاطر تصحیح این مجموعه ارزشمند تبریک گفت و برای ایشان آرزوی توفیق کرد تا بتوانند مجموعه های دیگری را هم منتشر کنند.