معرفی کتاب

به یمن سفر حج دوست ارجمندم جناب آیت الله آقای محمد مهدی معراجی با تعداد زیادی آثار جدید که ایشان زحمت تهیه آنها را از کشور سعودی کشیده و به ایران منتقل کرده‌اند، آشنا شدم. اما تحفه اصلی در میان این آثار، «الفهرست» ندیم بود که در چهار مجلد با تصحیح ایمن فواد سید توسط انتشارات الفرقان به چاپ رسیده است.<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

الفهرست تألیف شده در سال 377 هجری، شاهکار تاریخ علم در قرن چهارم هجری، قرن تمدن اسلامی است. کتابی بی نظیر که در مجموعه تمدن اسلامی کاری در ردیف آن انجام نشده و تنها در حوزه تفکر شیعی، فهرست نجاشی آن هم نه در آن حد و اندازه نوشته شده است. قرنها طول کشید تا حاجی خلیفه، کشف الظنون را نوشت اما حتی آن کتاب نیز شأن فهرست ندیم را نداشت. (ادامه کار بعدها توسط بروکلمان و آقابزرگ و سزگین دنبال شد).

این کتاب بارها و بارها در ایران و بلاد عربی و فرنگ چاپ شده که گزارش آن در مقدمه مفصل این چاپ آمده است. اولین بار اروپایی ها متوجه آن شدند اما نسخ ناقصی از آن در اختیار داشتند و به طور معمول نواقصی در این چاپها وارد شده است. بعدها چندین نفر به تصحیح آن بر اساس نسخ دیگر همت کردند. در ایران علیرضا تجدد، هم آ> تصحیح کرد و هم ترجمه. کاری زیبا و درخور و دقیق بود اما آن هم ناقص بود.

اکنون ایمن فواد سید که در دو سه دهه اخیر کارهای درخوری چاپ کرده – از جمله خطط مقریزی – به چاپ این کتاب اقدام ورزیده است. پدرش فواد سید هم از مصححان برجسته بود و طبقات المعتزله را چاپ کرد.

ایمن در مقدمه مبسوط خود در باره ندیم، فهرست و نسخ آن به تفصیل سخن گفته و خود در حد یک کتاب است. این روزها فرصتی دست داد تا برای دقت بیشتر، آن را به فارسی درآورم و امیدوارم تمام شود.

ندیم در باره اهمیت الفهرست و زندگینامه ندیم بر اساس آنچه در متون بوده سخن گفته و برای آخرین بار معین کرده است که ندیم در سال 380 درگذشته و تواریخ دیگری که در منابع دیگر آمده ناشی از غلط خوانی نسخ و تصحیف و جز اینها بوده است.

بحث در باره چگونگی تألیف، مآخذ مؤلف، روش او در تقسیم علوم و بسیاری از مسائل دیگر در این مقدمه مورد توجه ایمن قرار گرفته است.

در باره مذهب ندیم نیز به تفصیل بحث کرده و گفته است که ندیم یک شیعه امامی بوده و این از مطاوی کتاب او به خوبی آشکار است.

از این چهار مجلد، نیمی از مجلد اول که مقدمه مفصل ایمن است و مجلد چهارم هم، شامل مآخذ تحقیق وی و فهارس تفصیلی کتاب است که با دقت تمام و به صورت معرب (اعراب گذاری) شده اسامی کتابها آمده است. فهرست مصنفین جدای از فهرست اعلام غیر مصنف آمده و الحق و الانصاف نهایت تلاش برای ارائه بهترین چاپ از این کتاب صورت گرفته است.