معرفی کتاب

این که یک شیعه امامی در باره دولت زیدی مکه کتاب مفصلی بنویسد پدیده جالبی است. نویسنده رضی الدین محمد بن علی موسوی عاملی که بر حسب نامش از علمای جبل عامل است، سالها در مکه اقامت داشت و به همین سبب، با اشراف مکه مرتبط بود. این امر فرصتی را پدید آورد تا وی در فضایی متفاوت از نقاط دیگر قرار گرفته و ضمن پایبندی به مذهب خویش، در دایره‌ای وسیع تر به کار نگارش و تألیف بپردازد. این اثر را باید تحفه‌ای متفاوت در تاریخ مکه و دولت اشراف دانست، زیرا غالب آنچه نوشته شده است، از سوی اهل سنت است.
پدر وی نیز عالمی مقیم مکه بود که کتاب تنبیه وسنی العین را در مقایسه میان امام حسن و امام حسین نوشت و به نوعی میان عقاید امامیه و زیدیه پرداخته است. در باره آن کتاب مقاله ای با عنوان «مناسبات زیدیه و امامیه» در مقالات تاریخی دفتر هیجدهم نوشتم.
وی در مقدمه با ستایش از علم تاریخ و این که این علم از بهترین علوم است، بخشی از آن را که متعلق به اشراف و نشر صفات جمیل آنان باشد، برگزیده تا در این باره به بحث بپردازد.
در این زمینه بحث را اختصاص به شرفایی داده است که در مکه امارت داشته‌اند. از زمان شریف قتاده تا این زمان که اوائل قرن دوازدهم هجری است.
وی به کارهای پیشینیان که بحث را تا اواخر قرن یازدهم دنبال کرده اند، اشاره کرده و تأکید کرده است که بعد از آن را کسی ننوشته است.
وی در باره روش نگارش خود می نویسد که به بیان شرح حال هر امیری پرداخته و ضمن بیان مولد و وفات و سنوات حکومت او به بیان ویژگیها او و رخدادهای زمان وی پرداخته است.
البته در همه این موارد اختصار را رعایت کرده و به هیچ روی تطویل در بحث نداده است.
سپس مقصودش را از عنوان کتاب که تنضید العقود السنیه بتمهید الدولة الحسنیه است بیان کرده و کتابش را گویی دانه‌های جواهری می داند که کنار یکدیگر چیده است.
همه این مطالب را در اهدای به شریف محسن بن سید حسین بن عبدالله بن حسن بن ابی نمی کرده است که همچنان بر اریکه امارت تکیه داشته و خود ادیب و اهل فهم و فن بوده است.
از او خواسته است تا به این اثر توجه کرده و آن را از وی بپذیرد.
پس از این مقدمه بحث را با شریف قتاده آغاز کرده و نخستین مطلب را از کتاب وسیلة المآل فی عد مناقب الال آورده و تعلیقات پدرش را بر آن مطلب نقل شده از آن کتاب آورده است.
بدون شک کتاب با اقتباس از آثار پیشینیان نوشته شده اما حاوی مطالب بکر و تازه‌ای است. حدس آن است که اساسا مورخان حاضر سعودی از این کتاب و نسخ آن بی خبرند. قبلا شنیده بودم که یکی از دوستان عراقی ما مشغول تصحیح این اثر بود که امیدوارم از کار خویش پشیمان نشده و طبع مجددی هم از این کتاب داشته باشد.
این اثر یک تحقیق ویژه می طلبد و این کار باید توسط کسی صورت گیرد که با تواریخ فراوانی که برای مکه و اشراف نوشته شده آشنا باشد.