معرفی کتاب

کتاب المصنف عبدالرزاق اثری حدیثی است از نیمه دوم قرن دوم هجری که البته مؤلف آن عبدالرزاق بن همام صنعانی در آغاز قرن سوم درگذشته است. بنابرین کتاب یکی دو نسل جلوتر از آثاری چون بخاری ومسلم است که در فضای متعصبانه تری نوشته شده است. در واقع ما هرچه نوع قدیمی این قبیل کتابهای حدیثی را بخوانیم دریافت درستری از آنچه گفته شده و رخ داده خواهیم داشت.
در این کتاب مجموعه ای از حدیث و اثر گردآوری شده است. حدیث مطالبی است که منسوب به پیامبر (ص)‌ است و اثر چیزی است که از صحابه و تابعین نقل شده است. این که این مطالب کنار هم در ابواب مشخصی قرار گرفته بسیار به فهم و تطور آنچه رخ داده است کمک می کند.
نکته مهم در باره این کتاب این است که وی یمنی – عراقی است و از این حیث حریت قابل توجهی دارد. این علاوه بر آن است که روحیات شیعی هم دارد و به رغم این که فرهنگ سنی آن روزگار را تدوین کرده اما کمتر مطالب را درز گرفته اس.
به طور کلی باید گفت این اثر یکی از بهترین و پرمحتواترین آثار برجای مانده برای انعکاس حدیث شامل هرآنچه که ذیل حدیث می آید اعم از فقه و تفسیر و تاریخ و غیره است.
بخشی از این کتاب ده جلدی اختصاص به تاریخ دارد که بیش از همه شامل مغازی است.
کتاب حاضر افزون بر آن که در فصول مقدماتی کتاب به بیان شرح حال مؤلف و معرفی کتاب پرداخته تلاش کرده است تا مرویات یا به اصطلاحات روایات تاریخی این اثر را تدوین و تحقیق و تحلیل کند.
روایات مغازی در مجلد پنجم این کتاب از شماره 9718 تا 9784 آمده و شامل صفحات 313 تا 492 می شود.
محقق کتاب حاضر آن روایات را از ص 167 کتاب خود به بعد تک تک به صورت گزارشی آورده اما متن کامل را در این کتاب نیاورده است.
در ادامه آنها را موضوع بندی کرده از اخبار پیش از اسلام آغاز و به تدریج اخبار پس از اسلام را تا بیان مغازی تک تک آورده است.
بخش عمده ای از این روایات از زهری است که نقش مهمی در تدوین مغازی نبوی داشته است.
مغازی و ارائه نقلها و تحلیل آنها تا ص 206 کتاب حاضر ادامه یافته و از آن پس روایات مربوط به دوره خلفا را آورده است. روایتی در بیعت ابی بکر وداستان سقیفه نخستین آنهاست. آخرین نقلها نیز در باره بیعت با امام علی علیه السلام است.
نویسنده در ادامه بحثی با عنوان ملاحظات عن مادة‌التاریخیه لمرویات الصنعانی دارد که در آنجا به تحلیل برخی از نقلهای قبلی و نیز روایات تاریخی پراکنده ای که در این کتاب است پرداخته است. مثلا در مجلد دهم روایت مفصلی در باره خوارج موجود است. روایتی در باره این که چگونه خالد اسرای جنگی را کشت که آن هم از مجلد دهم است.
به هر حال، هرچه هست این کتاب می تواند ارتباط علم تاریخ را با حدیث به خوبی نشان دهد.