برچسب ها: علم

۷۱ مقاله

مقالات

خلاصه

روز سه‌شنبه ساعت ۱۷ عصر اسفندماه سال ۱۴۰۲ با با حضور جمعی از پژوهشگران، فهرست‌نگاران و مدیران کتابخانه‌های قم مراسم رونمایی از کتاب «فهرست کتاب‌های چاپی کتابخانه سلطنتی ایران» در محل کتابخانه و دفتر انتشارات وراقان انجام شد. متن زیر نوشته ای است که پیش از سخنرانی در این محفل آماده کرده بودم.

خلاصه

گفتگویی است با مجله هفت آسمان در باره پژوهش های دانشگاهی، رساله نویسی و رعایت جنبه های کاربردی در آن

خلاصه

فخر الاسلام، تباری آشوری داشت و از ارومیه بود. او به اسلام گروید و از طرف شاه قاجار لقب فخر الاسلام یافت. فخر الاسلام، چندین اثر در نقد مسیحیت نوشت که معروف ترین آنها انیس الاعلام و بیان الحق است. و اما در بیان الحق، فصولی در باره تطبیق کشفیات علمی جدید با مسائل قرآنی دارد. بخش دیگری از این کتاب در این باره است که قوانین حقوقی غربی در قرآن و اسلام وجود دارد. این مقاله مروری بر زندگی نامه، آثارش و نیز شرحی از این ادعاهای اوست. این مقاله در مقالات و رسالات تاریخی دفتر یازدهم منتشر شده است.

خلاصه

متن حاضر، خوابی است که ملاصدرا در شب سی ام رمضان 1028 هجری دیده و خودش آن را تعبیر کرده است.

خلاصه

گفتمان تمدن اسلامی در دوره پهلوی اول و دوم در ایران رونق زیادی داشت و متفکران متعددی در این باره اندیشه های خود را مطرح کردند. یکی از جذاب ترین آنها نوشته های سید حسین نصر بود که هم خود در این باره می نوشت هم دیگران را تشویق به نوشتن می کرد. کتاب علم و تمدن در اسلام او به علاوه چندین کتاب و مقاله دیگر در این باره نوشته شده است. در اینجا مروری بر اندیشه های ایشان خواهیم داشت، مروری که صرفا جنبه گزارشی دارد.

خلاصه

گزارشی است از زندگی مطالعاتی و فرهنگی و نگارشی مرحوم پرویز اذکایی و ابعاد علمی وی. مرحوم اذکایی 18 فروردین 1318 ش به دنیا آمد و در 25 فروردین ماه 1402 درگذشت.

خلاصه

گزارشی است از آنچه این سه متکلم در سه دوره مختلف تاریخی در باره مساله تعریف علم مطرح کرده اند. متن حاضر هم شامل گزارش آراء و هم انتخابی از نوشته های آنهاست. جستاری هم در انتهای گزارش آراء این سه متکلم، در باره آراء مقدسی در البدء و التاریخ آمده که امیدوارم سودمند باشد. این بحث در اصل «فصل پنجم» کتاب «سیر تحول مفهوم علم در ادبیات اسلامی» این بنده خداست.

خلاصه

گفتگویی است با مجله آگاهی نو، در باره تأسیس حوزه قم، شرایط وقت حوزه، اوضاع سیاسی و تلاش حاج شیخ عبدالکریم حائری در دور نگه داشتن حوزه از مسائل جاری.

خلاصه

این که «علم آموزی» مشمول احکام شرعی پنجگانه فقهی باشد، یعنی واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح، نکته ای است که در ادبیات فقهی مسلمانان مطرح بوده است. در اینجا رساله ای از شمس الدین ذهبی را ترجمه کرده و نگاهی نیز به آرای برخی از فقها و علمای شیعه کرده ام. هدف نشان دادن محدودیتی بوده که برای فراگیری علم در فقه اسلامی تعریف شده است.

خلاصه

در این مقدمه، مروری بر اخبار کراماتی در باره تأسیس حوزه علمیه قم شده است.

خلاصه

مقالات قدیم بنده در یک دوره بیست جلدی «مقالات تاریخی» از نشر دلیل بود. بعد از آن، مقالات بعدی را در «مقالات و رسالات تاریخی» دفترهای ده گانه (تاکنون) منتشر کرده ام. فهرست زیر، عناوین مقالات این دفترهاست.

خلاصه

مطلبی است که یادداشت کرده بودم تا در برنامه نقد و بررسی کتاب علم دینی، علم بومی و علم اسلامی آقای دکتر علی پایا مطرح کنم. مطالب منظمی نیست اما عجالتا اینجا می گذارم شاید بکار کسی آمد.

خلاصه

گفتگویی درباره مرجعیت شیعه در نجف و تأثیر گذاری بر سیاست عراق در یک صد سال گذشته که با عنوان «سنت سیاست ورزی در نجف» در مجله آگاهی نو، شماره سوم صص 197 ـ 200 منتشر شده است.

خلاصه

کتاب معشوق السفاره اثری کم مانند از میانه عصر قاجار در باره آداب سفر، انواع سفر و دارای اطلاعاتی منحصر به فرد در باره بسیاری از مسائل اجتماعی این دوره است. کتاب را سال 1395 منتشر کردم و این مقدمه آن کتاب و گزارشی از محتوای آن است.

خلاصه

شرحی است از این که چگونه طب اروپایی وارد ایران شد، کم کم این ادعا مطرح شد که این حرفها را ما هم زده ایم، و سپس این ادعا که اصلا طب جدید مزخرف است و بهتر است ما همان طب اسلامی ـ سنتی خود را داشته باشیم. متن حاضر مقدمه کتاب از شیطان تا میکروب است که سال گذشته انتشار یافت.

خلاصه

جامعه عصر صفوی در پنجاه سال آخر خود، سخت درگیر چند بحث بود، نماز جمعه، تصوف و رد آن، غنا، و بحث اجتهاد و تقلید و اخباری گری. نوشته حاضر، متن تازه یابی است که ضمن آن، پرسشها و پاسخهایی از سوی علمای وقت ارائه شده است. به رغم آن که در این زمینه متن های زیادی انتشار یافته، اما متن حاضر، هم از لحاظ روش کار که سوال و جواب است، و هم برخی از نکات، روشنگر بسیاری از نکات است.

خلاصه

این نوشته مروری است بر دیوان اسماعیل فراهانی، طلبه ای که سالهای 1305 تا 1310 ش در قم بود و سپس به اداره ثبت رفت. او طی اشعار خود، گزارش مفصلی از وضعت فرهنگی، دینی، اجتماعی و سیاسی روزگار خود را طی چهار دهه (تا سال 1343 ش) ارائه کرده است.

خلاصه

زمینه های بحث در باره رابطه علم و دین در دنیای اسلام بسیار گسترده است و در این میان، داد و ستد آنها، خواسته یا ناخواسته، سبب شده است تا معارف گسترده ای فراهم آید. این معارف بر محور مرزهای مشتر علم و دین، یا آنچه تصور می شود مرز مشترک است، فراهم آمده است. نجوم یکی از این زمینه هاست. از سویی منجمان و حکیمان و از سوی دیگر آیات قرآن در باره آسمانها و نیز روایات متعدد، همه را بر آن داشته است تا برای سازگار کردن آنها، به تولید دانشی بپردازند که با اصطلاحات روز می توان دست کم، از زاویه ای، آن را علم دینی هم نامید. این مقاله، بر محور مفهوم عرش و بیان تلاش علمی مشترک مفسران، متلکمان، فلاسفه و متشرعان ظاهرگرا در توضیح عرش و سازگاری میان آن و نظام افلاک، تدوین شده است، اما هدف ارائه یک تجربه در حوزه علم دینی است.

خلاصه

بیشتر محتوای این گفتگو، در باره تحولات فکری [من و نسل من] دهه شصت و هفتاد، و پیگیری برخی از موضوعات بویژه تاریخ نویسی دوره اسلامی و معاصر از آن وقت تا حالا و فعالیت مختصر من در این زمینه است.

خلاصه

انقلاب معرفتی وحید بهبهانی، به رغم آن که در ظاهر، در نقد یک جریان قدیمی با عنوان اخباری گری بود، و اما فی الواقع، تلاشی برای باز کردن مسیر برای سازگاری بیش از پیش دین با امر دنیا و عرف بود. دقیقا همین نکته بود که بسیاری از اخباری ها را نگران می کرد، نگران این که علم اصول، در حال از بین بردن اصل شریعت است. در اینجا، مروری بر رساله آداب المتعلمین (رساله ای از دوره ناصری) داریم که هرچند اساس آن در دفاع از عقل است، اما در باطن، در جهت کاستن مقام عقل، در حد یک خدمتگزار ساده برای شرع قابل فهم برای اخباری هاست، عقلی که محترم است اما هیچ استقلالی از خود ندارد. با این همه، این کتاب، حتی با این ویژگی، اثری است که به لحاظ تاریخ مباحث معرفتی در ایران قرن سیزدهم، می تواند محل توجه باشد. آنچه در پی می آید مقدمه آن رساله است، و ان شاءالله متن و مقدمه هم به زودی منتشر خواهد شد.

خلاصه

در این کتاب، موارد متعددی از کشفیات علمی را منطبق بر روایات و اخبار دینی دانسته و قصد دارد نشان دهد که آموزه های اسلامی با علم روز منطبق است.

خلاصه

بحث از کرونا و بالا گرفتن مساله طب سنتی و مدرن، دشواری های فهم علمی در ایران و تأثیرش بر عقب ماندگی ما، و همین طور حاشیه هایی که برای مبحث علم و دین ایجاد شده، در این گفتگو مورد توجه قرار گرفته است.

خلاصه

نوشته کوتاه زیر مروری است بر کتاب جنایات تهمت او که در سال 1334ش منتشر شده است. علامه طباطبائی هم بر این کتاب، تقریظی نوشتند.

خلاصه

شناخت طبیعت بر پایه علت غایی، شناختی در یک لایه مشخص است، لایه ای که بیش از آن که بکار طبیعت شناسی بیاید، به کار فلسفه می آید. آیا این شناخت و تسلط آن بر طبیعت شناسی رایج در دوره اسلامی، توانسته است کمکی به توسعه علوم طبیعی در دنیای اسلام داشته باشد؟ سیطره نگاه های فلسفی بر علوم طبیعی، و مداخله در آن، چه موانعی را بر سر راه رشد علم در میان مسلمانان سبب شده است. به نظر می رسد این مسأله نیاز به بررسی و کاوش بیشتر دارد. در این نوشتار، تلاشهای طبیعت شناسانه غزالی بر پایه غایت گرایی وی را مرور خواهیم کرد.

خلاصه

ابوحاتم رازی (م 322) ادیبی برجسته و اسماعیلی مذهب است که در کار نگارش کتاب الزینه، خلاقیت ویژه ای بکار برده است. او دانش لغت را در خدمت دین شناسی، فرقه شناسی و مهم تر از همه ارائه یک دستگاه کامل از نظام خلقت، مشتمل بر جنبه های معرفت شناسنانه آن، و نیز شرح کلیدی ترین مفاهیم به صورت یک سلسله منظم قرار داده است. اثری است بی اندازه شگفت. در این نوشتار، دیدگاه های وی در حوزه علم و عقل مورد توجه قرار گرفته است.

خلاصه

سه چهره جاحظ، ابن قتیبه و راغب، هم ادیبان بزرگی هستند و هم در دانش نقد ادبی ید طولایی دارند. پرسش این نوشتار این است: مفهوم علم و فهم علمی در آثار آنها چگونه است؟ چه نسبتی میان فهم آنان از علم، با علم یونانی یا علم دینی هست؟

خلاصه

گفتگویی است در باره مرحوم استاد جعفر مرتضی که با مجله حوزه انجام شده است. سعی کردم، به شماری از ویژگی های علمی و اخلاقی ایشان بپردازم.

خلاصه

این پژوهش بر آن است که با استفاده از رویکرد توصیفی- تحلیلی، تأثیر حمله مغول و حاکمیت ایلخانان را بر سنت علمی در ایران مطالعه و بررسی کند.

خلاصه

شماری از شبه دانشها در تمدن مسلمانی بوده و هست که نقش موثری در کاهش تأثیر مفهوم علم و ایجاد ممانعت برای عمومی کردن آن در میان مسلمانان داشته است.

خلاصه

در این گزارش، با پرده ای از جدال میان تجربه، قیاس، و اشراق در حوزه علم کیمیا، طب و احکام نجومی آشنا می شویم، امری که سرگردانی جدی موجود در آن را همراه با عدم تعریف دقیق از تجربه و قیاس واستدلال و اشراق، و خلط میان آنها میان متفکران اسلامی نشان می دهد، امری که معضل مهم در تاریخ مفهوم علم در تمدن اسلامی است. این گزارش مبتنی بر فصلی از کتاب الشجرة الالهیه از شهرزوری از فیلسوفان اشراقی نیمه دوم قرن هفتم هجری است.