۲۴۲۷
۰
۱۴۰۰/۱۲/۰۸

عامل اختلاف مسلمانان در حدیث از نگاه یک عالم حنبلی از اوائل قرن هشتم هجری

پدیدآور: رسول جعفریان

خلاصه

متن حاضر گزارشی است که نویسنده طبقات الحنابله از یک عالم حنبلی نوشته و می گوید که وی ممانعت خلیفه دوم از کتابت حدیث را عامل ایجاد اختلاف مسلمانان در حدیث می داند. اهمیت این گزارش تاریخی از آن روست که طوفی متوجه نکته مهمی شده، آن را به زبان آورده و به خوبی تحلیل کرده است. این نکته ای است که تا این اواخر کسی با این صراحت بیان نکرده و نکته کلیدی آن را این گونه تبیین نکرده بود. 

از قدیمی ترین نوشته های بنده، نگارش سه مقاله در باره و تحت عنوان «تاریخ تدوین حدیث» بود که در سال 1365 ـ 1366 در مجله نور علم منتشر، و چند سال بعد به صورت کتابی مستقل منتشر شد. آن وقت، در باره به تعویق افتادن تاریخ کتابت حدیث مطالبی نوشتم و البته شاهد بودم که بسیاری از نویسندگان معاصر، روی مخالفت خلیفه دوم با نوشتن و این که نوشتن حدیث، تا یک قرن به تأخیر افتاد و آثار منفی آن تأکید داشتند. خداوند مرحوم آقای احمدی میانجی را رحمت کند. ایشان تلاش کرد نشان دهد، شماری از صحابه، این دستور را کنار گذاشتند و حدیث را نوشتند. در این باره تاکنون مطالب زیادی نوشته شده و در دهه های اخیر، مساله مورد علاقه بسیاری از اسلام شناسان فرنگی نیز قرار گرفته است.

امروز مطلبی در باره یک دانشمند برجسته قرن هفتم و هشتم هجری دیدم که در یکی از آثارش روی این نکته انگشت نهاده است. وی عالمی حنبلی است و کتابهای زیادی دارد که از عناوین آنها، فرهیختگی او بدست می آید. وی عالمی بزرگ بوده و نزد بسیاری از عالمان وقت درس خوانده و حتی در سال 704 زمانی که به دمشق رفته، نزد ابن تیمیه هم شاگردی کرده است.  نام وی  سلیمان بن عبدالقوی بن عبدالکریم طوفی صرصری بغدادی (م 716) است که به ابن البوقی شناخته می شود. مدتها در مصر بوده، زمانی در حرمین شریفین بسر برده، و آثاری نوشته که فهرست بلندی از آن در طبقات الحنابله (4/367) آمده است. از جمله آثار وی «الانتصارات الاسلامیه فی رفع شبه النصرانیه، الرد علی جماعة من النصاری، تعالیق علی الاناجیل، دفع التعارض عما یوهم التناقض فی الکتاب و السنه،  و کتابهای دیگری در اصول فقه، فقه و ادبیات. طوفی شاعر قدری هم بوده است و به گفته این کتاب، اشعار بسیار خوبی دارد.

چنان که گذشت، طوفی حنبلی بوده و قصیده ای هم در احمد بن حنبل دارد و طبعا در آثارش هم همین گرایش حنبلی را دارد. اما نویسنده طبقات الحنابله در باره او می نویسد، با این حال، وی یک شیعی منحرف «شیعیا منحرفا» بوده و این انحراف او در اعتقادات سنی او بوده است. او در شعری خود را «حنبلی، رافضی و اشعری» نامیده و این را یک عبرت دانسته است. نویسنده طبقات می گوید، او قصایدی در رفض دارد و و کتابی هم با عنوان العذب الواصب علی ارواح النواصب نوشته است.

و اما نکته شگفتی که از او نقل کرده این است که در کتاب شرح الاربعین نووی مطلبی را در باره نقش ممانعت عمر از کتابت حدیث و اثر آن در ایجاد اختلافات در باره احادیث از او نقل کرده است.

نویسنده طبقات الحنابله می گوید: از دسائس خبیثه این شخص این است که در شرح الاربعین می گوید: بدان، از اسباب اختلاف میان علما، مسأله تعارض روایات و نصوص است، و برخی از مردم چنین می پندارند که عامل این مساله، عمر بن خطاب است. شرح مطلب این که صحابه از وی اجازه خواستند تا سنت را تدوین کنند، اما او از این کار منعشان کرد، و گفت: من با قرآن چیزی نخواهم نوشت، با این که می دانست پیغمبر فرمود: اکتبوا لابی شاة خطبة الوداع»، برای ابوشاة، خطبه وداع را بنویسید. و نیز فرمود: قیدوا العلم بالکتابة». علم را با کتابت در بند کنید. گفته اند: اگر اجازه می داد که هر کدام صحابه روایات شنیده خود را تدوین کنند، سنت «حدیث» انضباط می یافت و در این صورت، بین آخرین فرد از امت و رسول، هیچ فاصله ای با یکدیگر جز یک صحابی که تدوینگر روایات و شنیده های خودش بود، درکار نبود. آن وقت این دواوین به تواتر بدست ما می رسید، چنان که الان بخاری و مسلم به تواتر به ما رسیده است.

نویسنده طبقات می گوید: به این خبیث بنگرید که حرفی می زند که معنایش این است که «انّ أمیر المومنین رضی الله عنه أضلّ الامه» عمر است که امت را گمراه کرده است. او به تعمد این مطلب را آورده و دروغ می گوید. سنت، در نهایت صحت و تواتر تدوین شده و همه چیز آن درست است و  علم به بسیاری از احادیث صحیحه که متّفق علیه  همه است و اهل حدیث از طرق مختلف به آنها عارف هستند، در اختیار است، مگر کسی بصیرت نداشته باشد، و اینها هم کسانی هستند که دنبال بدعت و ضلالت هستند. مشکل احادیث، عدم تواتر نیست، بلکه تفاوت در فهم معانی آنهاست. این تفاوت در هر حال وجود دارد، چه حدیث تدوین می شد و به تواتر به ما می رسید، چه تدوین نمی شد.

نویسنده می افزاید: این شخص یعنی طوفی، مدتی در مدینه بود و مصاحبت روافض را داشت، کسانی مانند سکاکینی معتزلی که بر ضلالت خویش متفق بودند.  خداوند او را هتک کرد و در دیار مصریه ، انتقامش گرفته شد. ... طوفی در مصر، به خاطر گزارش هایی که از او در انتقاد از ابوبکر و عائشه بدست آمد، توسط قاضی القضات حنابله سعد الدین حارثی احضار و تعزیر شده، در شهر گردانده شد. همچنین همه فعالیت های وی در مدارس تعطیل شد، مدتی زندان بود، سپس از دیار مصریه به قوص رفت و نهایت در سال 716 درگذشت. (ترجمه با قدری تلخیص). (طبقات الحنابله، 4/367 ـ 369).

اهمیت این گزارش تاریخی از آن روست که طوفی متوجه نکته مهمی شده، آن را به زبان آورده و به خوبی تحلیل کرده است. این نکته ای است که تا این اواخر کسی با این صراحت بیان نکرده و نکته کلیدی آن را این گونه تبیین نکرده بود. 

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

رساله در ردّ بر تناسخ از ملا علی نوری (م 1246)

به کوشش رسول جعفریان

یکی از شاگردان ملاعلی نوری (م 1246ق) با نام میرزا رفیع نوری (م 1250ق) که به هند رفته است، پرسشی در

مکتب درفرایند تکامل: نقد و پاسخ آن

آنچه در ذیل خواهد آمد ابتدا نقد دوست عزیز جناب آقای مهندس طارمی بر کتاب مکتب در فرایند تکامل و سپس پ

منابع مشابه بیشتر ...

دو رساله اعتقادی صریح السنه و التبصیر فی معالم الدین از محمد بن جریر طبری مورخ و مفسر (224 ـ 310)

رسول جعفریان

طبری بیش از همه به تاریخ و تفسیرش شهرت دارد. چندین اثر حدیثی هم دارد که یکی تهذیب الاثار است. در دهه

مروری بر افکار ابوالفتوح رازی در کتاب رَوح الاحباب و رُوح الالباب

رسول جعفریان

کتاب روح الاحباب و روح الالباب اثر ابوالفتوح رازی ـ صاحب تفسیر روض الجنان «480 ـ 552» ـ به تازگی در

دیگر آثار نویسنده بیشتر ...

دو رساله اعتقادی صریح السنه و التبصیر فی معالم الدین از محمد بن جریر طبری مورخ و مفسر (224 ـ 310)

رسول جعفریان

طبری بیش از همه به تاریخ و تفسیرش شهرت دارد. چندین اثر حدیثی هم دارد که یکی تهذیب الاثار است. در دهه

مروری بر افکار ابوالفتوح رازی در کتاب رَوح الاحباب و رُوح الالباب

رسول جعفریان

کتاب روح الاحباب و روح الالباب اثر ابوالفتوح رازی ـ صاحب تفسیر روض الجنان «480 ـ 552» ـ به تازگی در