مقدمه

یک نسخه خطی در اختیار داریم که صاحب آن، یادداشت هایی را در صفحات مختلف و در حاشیه های سفید نسخه نوشته است. این یادداشت بر سه بخش است. نخست در باره نماز و روزهای استیجاری او، دوم فهرستی از قروض، و سوم وصیت نامه این شخص. در وصیت نامه قید کرده است تا همه یادداشت هایی را که در باره نماز و روزه دارد، دوباره انجام دهند. شاید نوشتن اینها روی این نسخه، به خاطر کمبود کاغذ در دسترس او، و شاید هم به خاطر آن بوده که مطمئن باشد که حتما حفظ شده و از دست نخواهد رفت. خط زیبایی ندارد، اغلاطی هم از نظر نگارشی دارد، گاهی تعابیر ساده عربی هم بکارمی برد. طبعا به نظر می رسد، از قشر طالب علمان بوده که البته روزگار را نه از طریق آخوندی بلکه از طریق نماز و روزه های استیجاری می گذرانده است.

می دانیم، کسانی که در خواندن برخی از نماز ها یا گرفتن روزه کوتاهی کرده اند، خودشان یا ورثه شان، می بایست قضای آنها را بر اساس آنچه در رساله های عملیه آمده، بجای آوردند. اغلب افراد،  پیش از مرگ،وقتی وصیت نامه می نویسند، این موارد را یادآور می شوند و طبعا اگر پولی از آنها مانده باشد، ورثه، کسی  یا کسانی را اجیر کرده، خواندن آن نمازها و گرفتن آن روزها را در ازای پرداخت مبالغی به آنها به اجاره می سپارند.  از جنبه دینی این قضیه و احکام آن که بگذریم، این بحث، بخش اندکی از اقتصاد دینی را هم تشکیل می دهد، به این معنا که در میان متدینان فقیر فراوان هستند کسانی که زندگی شان از این راه می گذرد، به این معنا که در طول سال، با گرفتن پولی که مبالغ آن به صورت عرفی معین می شود، به خواندن نماز قضای دیگران یا گرفتن روزه استیجاری مشغول هستند. در مورد نماز، شامل نمازهای یومیه، نماز آیات یا خسوف و کسوف، نماز زلزله و حتی در یادداشت های زیر نماز خوف می شود.

کسانی از این امر به عنوان کمک هزینه استفاده کرده و برخی شغل شاغلشان همین است. ورثه در این زمینه باید به افراد مطمئن مراجعه کنند، و رسم بر این بوده است که روحانی محل یا شهر، و یا حتی دفاتر مراجع، این وظیفه را انجام می دهند. یعنی مبالغ در اختیار آنها قرار داده شده، و آنها نیز افراد مطمئنی را پیدا می کنند و پول را در ا ختیار آنها می گذارند. طبیعی است که امکان حسابرسی وجود ندارد و تنها اطمینان عادی در این زمینه کارساز خواهد بود و راه دیگری هم وجود ندارد. تعیین قیمت این امر هم مثلا برای یک سال نماز و روزه، یا نماز بدون روزه، یا حتی روزه بدون نماز، به طور معمول بر عهده عرف بازار است.

یادداشت های زیر، در حاشیه صفحات مختلف یک نسخه خطی توسط شخصی که کارش خواندن نماز و روزه استیجاری بوده نوشته شده است. تاریخ این یادداشت ها 1322 ـ  1324 است و او در هر  مورد نوشته است که یک سال یا کمتر، نماز یا روزه برای فلان شخص، گرفته تا بخواند و بگیرد. در چند مورد با کشیدن خط در کنار هم، تعداد روزه ها یا یکشبانه روز نماز را که گرفته، یادداشت کرده است.

علاوه بر یادداشت های او در باره نماز و روزهای استیجاری که از مردم گرفته است، یادداشت دیگری در باره شمارش بدهی های او هم در جایی از این نسخه آمده است. ممکن است [مطمئن نیستیم] مریض شده و احساس کرده که به مرگ نزدیک است، زیرا بخشی از بدهی، تعیین مبالغی برای کفن و دفن است.

اولین مورد از قروض او، مربوط به همسرش 150 تومان است که به نظر قابل توجه می آید. دو تومان برای خرید گاو از میرزا حسن است. باقی مبالغ، گویا برای کفن و دفن و مراسم  فاتحه او و مواردی هم بدون یاد از مورد است. [برای دیدن یادداشت به ادامه بحث توجه فرمایید:]

یادداشت سوم، وصیت نامه این شخص است که باز آن را در حاشیه همین نسخه نوشته است. او پس از شهادتین و نیز گواهی به امامت دوازده امام، مهم ترین وصیت ش این است که آنچه در روی این نسخه از نماز و روزه استیجاری یادداشت کرده، همه آنها را به دیگری بدهند تا برای صاحبان آنها بخواند و بگیرد. او توضیح نمی دهد که دلیلش برای این کار چیست. آیا ممکن است خودش نگرفته است؟ البته مواردی با کشیدن خط به مواردی از آنها اشاره می کند  که انجام داده است. ممکن است باز به خاطر مریضی، حس کرده که بقیه را نمی تواند انجام بدهد و بهتر است همه را از سر نو بگیرند. نکته دیگر این است که برای خودش هم سفارش پنج سال صوم و صلات کرده است. وی دو نفر را هم وصی قرار داده است. بار دیگر در صفحه ای دیگر، این دو وصی را یاد کرده و نوشته است که با اطلاع یکدیگر به وصیت او عمل نمایند.

یادداشت ها

الف: نماز و روزه های استیجاری

 (فریم 5): نماز زلزله 2، شش ماه نماز، پنزده روز روزه از مال حاجی عبدالله زیارتی هست که به استیجار گرفته ام و نماز خوف [روی آن خط خورده] یک رکعت باید بخوانم.

آنچه صلات استیجاری که گرفته ام بر این تفصیل است:

1. از حاجی علی محمد گرفته ام دو سال. از مشهدی امیر گرفته ام شش ماه. از کربلایی نور الله کتولی گرفته ام شش ماه. هفت ماه و نیم نماز و پنزده روزه و نماز زلزله دو رکعت و خسوف یکی از مال جوانی دهاتی هست که ترکمان او را کشته. مادر این جوان برای او داده بود.
2. (فریم 6): آنچه روزه می گیریم از سال ثانی حاجی علی محمد است. از این قرار است، و هر خطی ، علامت یک روز روزه هست   11111
3. (فریم  34): به نستعین: قرآن گرفتم بخوانم یکی فاطمه نساء و یکی از حبیب و یکی از صادق و ابوالقاسم پسرش و قرآن فاطمه نساء را شروع کردم که بخوانم ان شاءالله تعالی.
4. (فریم 38): آنچه که نماز می خوانم از مال حاجی محمد است. قرار است و هر خطی علامت یک شبانه روز نماز است که خواندم 111
5. (فریم 45): یک سال نماز از مال حاجی عبدالله ریارتی گرفته ام به استیجار که می خوانم. ان شاءالله تعالی، نماز تنهاست بدون روزه. التاریخ غره رمضان 1322. شش ماه دیگر از مال حاجی عبدالله گرفته ام بلاروضه فی غره ربیع الثانی 1322. یک سال دیگر نماز بلاروزه از مال حاجی عبدالله گرفته ام که بخوانم در عرض پنج ماه ان شاالله تعالی فی بیستم شهر شوال المکرم 1324
6. (فریم 46): آنچه روزه قضا که می گیرم از مال حاجی عبدالله زیارتی هست جمع روزه پنزده روز هست هر خطی که می کشم علامت یک روز روزه هست که گرفته ام: 11111111
7. (فریم 48): بسم الله تعالی شانه: یک سال روزه با نماز از مال حاجی عبدالله گرفتم مع یک خوسف و سه زلزله ان شاء الله تعالی بخوانم 3 ماه فی نهم شعبان 1323
8. [فریم 49] دوازده روزه از دختر ملا محمد صالح سیّد میرانی بر ذمه حقیر می باشد که باید بگیریم ان شاءالله تعالی. ایضا یک ماه نماز از مال علی اکبر سرچشمه ای بر ذمه حقیر می باشد. باید بخوانم ان شاءالله تعالی.

ب: قروض

 (فریم 68) جمع قروض حقیر این است:

مهریه زنم صد و پنجاه تومان است

کربلایی میرزا حسن گاو او را دو تومان به او بدهید و به تحلیت [حلیت] هم بطلبید.

مشهدی حسین ولد کربلایی محمد مرده شور دو قران نیم بدهید.

کربلای حاجی علی بن ملاقربانعلی قاری چهارده پول سیاه به او بدهید

ملا آقابزرگ ابن ملا خلیل را ده پول سیاه بدهید.

ذبیح الواری را نیم قران بدهید.

مشهدی حسین همدانی حلوا فروش را بدهید ده پول.

مشهدی محمد مهدی ابن کربلایی عباسقلی کدخدا چهارده پول

3. وصیت نامه

(فریم 72) بسم الله الرحمن الرحیم

وصیت حقیر این است اول شهادت می دهم به وحدانیت خدا و به رسالت محمد مصطفی و به امامت علی مرتضی و به عصمت فاطمه زهرا، و شهادت می دهم به امامت حسن مجتبی و حسین شهید به کربلا و نه امام دیگر که از نسل حسین علیه السلام هستند، و شهادت می دهم که قول ایشان قول خدا هست و دیگر آنکه آنچه نماز و روزه که به استیجار گرفته ام، و تفصیل آن در این کتاب متفرقا مکتوب می باشد، تمام آن روزه نماز را به دیگری بدهید برای صاحبانش بخوانند. پنج سال صوم و صلات برای خودم بدهید بخوانند. وصیّ من جناب آقا شیخ عبدالرزاق و سیّد کریم می باشد و گوشه و کنار این کتاب را نظر کنند. آنچه نوشته ام البته عمل کنند و فرو گذاشته نشود.

(فریم 73):

وصی خود گردانیدم جناب مستطاب آقایی آقا شیخ عبدالرزاق و جناب مستطاب آقایی آقا سید کریم مجتهد را که به اطلاع یکدیگر امر وصیت بنده را به جا آورند و عمل نمایند. و السلام علی من یسعی لحاجة اخیه.