تازه های کتاب

عنوانجستاری در مذهب اسماعیلی فردوسی و بیست و سه گفتار دیگر از شاهنامه شناسان درباره دین و مذهب فردوسی

نویسندهحمیدرضا اردستانی رستمی

ناشرنگاه معاصر

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپتهران

شابک4-77-7028 -622-978

عنوانسیری در داستان های کوتاه از نشریات طنز و فکاهی؛ سال های 1286 تا امروز

نویسندهمحمد رفیع ضیایی – غلامرضا کیانی رشید

ناشرمروارید

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپتهران

شابک9-524-191-964-978

عنواندر جستجوی رستگاری؛ اسماعیلیان پس از حمله مغول

نویسندهشفیق نزارعلی ویرانی

ناشرامیرکبیر

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپتهران

عنواناشغال: انقلاب دوم؛ تولد آمریکاستیزی

نویسندهصادق زیباکلام - حسام بشرویه نژاد کریمی

ناشرروزنه

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپتهران

شابک5-200-234-622-978

تعداد صفحات۳۵۲

عنوانسیاه قلم: احوال و آثار استاد علی محمد اصفهانی

نویسندهمهدی مکی نژاد

ناشرمتن

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپتهران

شابک4-295-232-964-978

تعداد صفحات۲۷۲

عنوانروزنامه خاطرات بهمن میرزا بهاء الدوله

نویسندهبهمن میرزا

ناشرانتشارات دکتر محمود افشار با همکاری انتشارات سخن

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپتهران

تیراژ۱۱۰۰

عنواناخبار عارف قزوینی در مطبوعات (از دوره قاجار تا عصر حاضر)

نویسندهمهدی نورمحمدی

ناشرعلم

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپتهران

تیراژ۴۴۰

شابک2-194-246-622- 978

عنوانابن فارض؛ زندگی، شخصیت و شعر به همراه درآمدی بر فن شعر صوفیانه

نویسندهعاطف جودة النصر

ناشرهرمس

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپتهران

عنوانمیراث مکتوب شیعه در پنج قرن نخست: تبیین سر شکل گیری و تحول آثار شیعیان در حوزه های حدیثی بر اساس دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی

نویسندهابوالفضل رجائی فرد

ناشرنگاه معاصر

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپتهران

تیراژ۵۵۰

شابک5-19-7028- 622-978

عنوانحقوق طبیعی در اندیشه های شیعی

نویسندهمجید نیکوئی

ناشرنگاه معاصر

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپتهران

تیراژ۵۵۰

شابک4-45-7028-622-978

عنواندولت های علوی

نویسندهمحرم اوچان- امید آتلی

ناشرعلمی و فرهنگی

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپتهران

تعداد صفحات۵۸۸

عنوانظهور اولیه ی چاپ در عصر صفوی؛ نگاهی نو به نخستین چاپخانه ی ارمنیان در جلفای نو

نویسندهصبوح دیوید اصلانیان

ناشرانتشارات وراقان

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپقم

تیراژ۱۰۰نسخه

شابک9-999282-600-978

تعداد صفحات۱۵۵ص

عنوانمجموعه آثار میرزا حسن رشدیه تبریزی

نویسندهمیرزا حسن رشدیه تبریزی

ناشرطه

تاریخ چاپ۱۴۰۰

مکان چاپقم

عنوانایران عصر صفوی در سیاحتنامه اولیاء چلبی (سفر سوم چلبی به ایران 1065 ق 1655 م)

نویسندهاولیاء چلبی

ناشریاس بخشایش

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپقم

شابک9-682740-622-978

تعداد صفحات۱۴۴

عنواندر روشنای دانش با استاد علیرضا ذکاوتی قراگزلو

نویسندهسعید پورعظیمی

ناشرانتشارت سوره مهر

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپهمدان

تیراژ۱۱۰۰نسخه

شابک1-0699-03-600-978

تعداد صفحات۳۷۰ص

عنوانتاریخ قوامی

نویسندهحاجی اسدالله خان ابن حاجی محمد ابراهیم شیرازی

ناشرنشر سیوند

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپشیراز

تیراژ۱۰۰۰نسخه

شابک3-00-7271-622-978

تعداد صفحات۹۶ص

عنوانتراژدی تاریخی مشروطیت؛ روشنفکری، روحانیت و زنان

نویسندهمهدی احمدیان شیجانی

ناشرنشرگاه

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپتهران

تیراژ۵۰۰نسخه

شابک3-6-95612-622-978

تعداد صفحات۴۷۹ص

عنواناسب کربلا زیست مذهبی مسلمانان در هند

نویسندهدیوید پینالت

ناشرنشر آرما

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپاصفهان

تیراژ۱۰۰نسخه

شابک2-867975-600-978

تعداد صفحات۴۰۸ص

عنواناصلاحات ارضی؛ مجموعه ی گوشه هایی از تاریخ معاصر ایران 60

نویسندهرسول مهربان

ناشرافکار جدید

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپتهران

تیراژ۳۰۰نسخه

شابک1-52-6374-622-978

عنوانمردم شناسی اقوام و ایلات ایران

نویسندهعلی بلوکباشی

ناشرانتشارات دکتر محمود افشار

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپتهران

تیراژ۱۶۵۰نسخه

عنوانپشت پرده کودتای 1332(1935) در ایران: اوباش، فرصت طلبان، ارتشیان، جاسوسان

نویسندهعلی رهنما

ناشرنشر نی

تاریخ چاپ۱۳۹۸

مکان چاپتهران

تیراژ۲۲۰۰نسخه

شابک6-0273-06-622-978

تعداد صفحات۵۵۸ص

عنوانچین نو از جنگ های تریاک تا به امروز

نویسندههلویگ شمیت گلینتسر

ناشرنشر مهراندیش

تاریخ چاپ۱۳۹۶

مکان چاپتهران

تیراژ۵۰۰نسخه

شابک6-32-6395-600-978

تعداد صفحات۱۳۲ص

عنوانایران باستان: تاریخ فشرده ی شاهنشاهی هخامنشی 550-330 پیش از میلاد

نویسندهمت واترز

ناشرنشر شفیعی

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپتهران

تیراژ۲۰۰ نسخه

شابک2-81-7843-964-978

تعداد صفحات۳۶۴ص

عنوانراه های ابریشم: تاریخ جهان از دیدگاهی نو

نویسندهپیتر فرانکوپن

ناشرنشر مرکز

تاریخ چاپ۱۳۹۹

مکان چاپتهران

تیراژ۱۲۰۰ نسخه

شابک0-470-213-964-978

تعداد صفحات۵۸۰ص

برو به صفحه:

مقالات

خلاصه

در این نوشته، از سید جعفر مرتضی به مثابه یک مورخ ـ متکلم یاد می شود، در زمره نسلی از متکلمان شیعه که بیش از همه از مواد تاریخی برای دفاع از تشیع و نقد مخالفان خود استفاده می کردند. سید جعفر مرتضی این کار را در عرصه وسیع تری انجام دارد و موارد فراوانی از اختلافات کلامی را با استمداد از بحث های تاریخی مطرح و در باره آنها اظهار نظر کرد. با این حال، علم تاریخ اسلامی در کنار این کار، توسط وی، توسعه جدی یافت.

خلاصه

یک مرتد نصرانی، در شهر حاجی طرخان، کتابی در نقد قرآن و دفاع از کتاب مقدس در برابر انتقادات مسلمانان نوشته است. این کتاب به گیلان رسیده و محمد ابراهیم استرآبادی از علمای دوره ناصری، نقدی بر آن نوشته و نشان داده است که کتاب مقدس، گرفتار تحریف لفظی و معنوی شده است. پیش از این کتاب «از دربند تا قطیف» را در باره ادبیات انتقادی مسیحی اسلامی ایران دوره صفوی و قاجار منتشر کردیم، اما این رساله را ندیده بودیم. در اینجا، متن کامل آن را که متاسفانه یک نسخه ناقص است، تقدیم می کنم.

خلاصه

این مقاله مقدمه ای است که بر کتاب شهرآشوب وحید قزوینی نوشته ام.

خلاصه

مسلمانان چه نگاهی به امر صنعت داشتند؟ صنعت بخش مهمی از تمدن بشری است و رشد و توسعه یا در مقابل، افت و کاستی در آن، می تواند معلول نگره هایی باشد که مردمان در یک جامعه، از زاویه دینی و ارزشی و عرفی به آن دارند. متفکران مسلمان، در تفسیر علوم، چه جایگاهی برای آن قائل بودند؟ صوفیان که در یک دوره طولانی بر نگره های جامعه تسلط داشتند، چه تفسیری از صنعت ارائه می دادند؟ مشکل و سوال اصلی این است که چرا در طول بیش از هزار و دویست سال، صنعت در جهان اسلام، بجز آنچه در جهان سنتی معمول بود، تکانی نخورد؟ آیا این امر دلیل خاصی داشت؟ این نوشتار، بیشتر از زاویه ارتباط علم و صنعت به مسأله نگریسته است. این که تفسیر مسلمانان از علم، شامل صنعت می شده است یا خیر و مسائلی دیگر از این دست...

خلاصه

شعری است در انتقاد از یکی از فرماندهان شاه سلطان حسین که برای درآوردن قندهار از چنگ شورشیان اعزام شده بود.

خلاصه

خاندان کتبی در سه نسل محمد صادق، محمد کاظم و محمد صادق «ابوزینب» نقش مهمی در نشر کتابهای شیعی در نجف و قم در طول یک صد سال داشته اند. یادداشتی است به احترام آنان، در پی درگذشت دوست عزیزمان ابوزینب

خلاصه

این پژوهش بر آن است که با استفاده از رویکرد توصیفی- تحلیلی، تأثیر حمله مغول و حاکمیت ایلخانان را بر سنت علمی در ایران مطالعه و بررسی کند.

خلاصه

از آنجا که ابوریحان جزء معدود دانشمندان علوم تجربی است که به تاریخ‌نگاری حرفه‌ای پرداخته، تحلیل جنبه‌های گوناگون تاریخ‌نگاری وی ضروری می‌نماید. هدف اصلی در این مقاله واکاوی رویکردهای ابوریحان در نگارش تاریخ و بررسی چگونگی روش تاریخ‌نگاری او است.

خلاصه

این جستار در پی بررسی زمینه­ ها، علل و پیامدهای حضور پزشکان غیرمسلمان (ذمّی) در دربارهای اسلامی در دوره میانه است.

خلاصه

امیرمعزی مکتب فکری شیعی را بر دو پایه «ایران‌گرایی» و «غلوگرایی» استوار می‌داند. این مقاله، در پی بررسی و نقد نظریه وی با رویکرد تاریخی و کلامی است.

خلاصه

صفی فرزند ولی قزوینی، در سال 1087 / 1677 از هند راهی حج می شود و سفرنامه ای کم مانند می نگارد. این سفرنامه، حاوی اطلاعات با ارزش اجتماعی و اقتصادی است. او عالمی شیعه است که در پوشش تقیه این سفرنامه را نوشته و سعی کرده است تا از همه اقوام حاضر در حج، اماکن تاریخی و نیز چگونگی سفر با کشتی از راه دریا، اطلاعاتی بدست دهد. اطلاعات او از حضور یک فرنگی معلم در کشتی و نیز قطب نمای او بسیار جالب و منحصر به فرد است.

خلاصه

متن فرمانی است که شاه سلطان حسین طی آن، خسرو خان گرجی فرزند رستم خان گرجی را به سمت فرماندهی کل قوای ایران تعیین کرده است. این فرمان در شعبان سال 1121 نوشته شده و خسرو خان دو سال بعد، در قندهار کشته شد.

خلاصه

داستان ساختگی آمدن ابولولو به کاشان، تنها داستانی نیست که در قرن های ششم و هفتم ساخته شد، بلکه بعدها نیز قصه های دیگری ساخته شد تا امور چندی را بهم پیوند دهد. این امور از یک سو به سادات و امامزادگان و تشیع، و از سوی دیگر، به برخی از خاندان های برجسته این شهر مربوط می شد. خاندان غفاری در این زمینه، از جایگاه ویژه ای برخوردار بودند. اما بحث زن هم در این میانه اهمیت داشت. یک طرف صفیه خاتون دختر مالک اشتر که طبعا شیعه بوده و گفته اند دست حضرت ابوالفضل را از کربلا به کاشان آورد و دیگری زبیده همسر هارون الرشید، زنی که جایگاه خاصی در رویدادهای عصر و زمان خویش دارد و اینجا به کاشان یا کاه فشان که آن هم داستانی ویژه دارد، ارتباط می یابد. اصل ماجرا، تحلیل دو رساله در شرح حال دو امامزاده این شهر است که گرچه کاملا قصه ای است، اما حاوی مفاهیم مهمی در زمینه مرتبط دادن داستان سادات و تشیع و شهر کاشان و خاندان های این شهر است.

خلاصه

شب هنگام، نخست وزیر صفوی، شیخ علی خان زنگنه، عازم مسجد است... شبه درویشی را می بیند که .... شمع را از خادمش می گیرد، و او را دور می کند. آنگاه بارانی اش را روی درویش و ... می اندازد تا مردم متوجه او نشوند... و آنگاه عازم مسجد می شود و باقی ماجرا

خلاصه

تقابل سنت و تجدد، و تأثیر آن در عرصه های مختلف، از عرفیات گرفته تا شرعیات، یکی از مسائل جدی ما طی نزدیک به دو قرن بوده و هست و به نظرم می رسد همچنان ادامه دارد. این جدال، یکی از سخت ترین جدالها در فرهنگ ایرانی و اسلامی است. در این باره فراوان نوشته شده، اما همچنان و به خصوص در عرصه های جزئی تر، باب تحقیق باز است. بحث خزینه و دوش به یک معنا در صد سال گذشته و به صورتی دیگر در ده سال گذشته، محل یک مناقشه بوده است. در اینجا، مروری بر این جدالها را خواهید یافت.

خلاصه

در میان یک مجموعه شعر هجو، اشعاری در باره راه حج آمده که گرچه سبک و گاه با استفاده از کلمات نازیباست، اما به هر حال برای شناخت راه حج در دوره ای که شماری از حجاج با شتر و برخی از راه دریا و با کشتی می رفتند مفید است.

خلاصه

گزارش سخنرانی بنده با همین عنوان در خانه اندیشمندان علوم انسانی در شب هشتم محرم (16 شهریور 1398) است.

خلاصه

شخصی به نام ملافرج الله، در پشت یک نسخه خطی، پانزده مورد از خواب هایی را که دیده، و بیشتر مربوط به سالهای 1237 تا 1239 ق است، نوشته و این متن آن خواب هاست.

خلاصه

شماری از شبه دانشها در تمدن مسلمانی بوده و هست که نقش موثری در کاهش تأثیر مفهوم علم و ایجاد ممانعت برای عمومی کردن آن در میان مسلمانان داشته است.

خلاصه

گزارشی است کوتاه از فعالیت های استاد محمد تقی دانش پژوه که در مقدمه کتاب «محمدتقی دانش پژوه در دانشگاه تهران» نوشتم.

خلاصه

کتابچه اسلام خالص، اثری از سید محمدعلی مبارکه ای (م 1325ش) است، یک منبری پرکار و نویسنده که در باره مسائل مختلف دینی متناسب و ناظر بر تحولات اجتماعی دوره رضاشاهی و روزگار پس از مشروطه نوشته شده است. این اثر در واکنش به سختگیری نسبت به لباس روحانیت و نیز واکنش علما در رواج لباس و پوشش فرنگی نوشته شده است. آنچه در ادامه می آید، مقدمه ای است که برای این کتابچه نوشته ام.

خلاصه

در این گزارش، با پرده ای از جدال میان تجربه، قیاس، و اشراق در حوزه علم کیمیا، طب و احکام نجومی آشنا می شویم، امری که سرگردانی جدی موجود در آن را همراه با عدم تعریف دقیق از تجربه و قیاس واستدلال و اشراق، و خلط میان آنها میان متفکران اسلامی نشان می دهد، امری که معضل مهم در تاریخ مفهوم علم در تمدن اسلامی است. این گزارش مبتنی بر فصلی از کتاب الشجرة الالهیه از شهرزوری از فیلسوفان اشراقی نیمه دوم قرن هفتم هجری است.

خلاصه

گفتگویی است به ابتکار خبرگزاری حوزه با این بنده خدا. بخشی از سوالات در باره فعالیت های نوشتنی و تعدادی هم در باره فعالیت های کتابخانه ای.

خلاصه

رفیق توفیق از محمد علی قزوینی، بدون شک، برجسته ترین اثر سیاسی دوره صفوی است، اثری که به سیاست، به مثابه یک علم می نگرد و سعی می کند، بر اساس آن علم، توصیه هایی به شاه و دیگر زمامداران وقت داشته باشد. در این کتاب، آگاهی های ارجمندی در باره نظام سیاسی صفوی، وضع اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی و بسیاری از نکات ریز در باره این دوره پرداخته شده است. من دوست دارم این اثر را تا اندازه با اثر شهریار ماکیاول مقایسه کنم و بگویم که محمد علی قزوینی، تا اندازه ای همان راه را رفته است. این کتاب در سال 1396 در 762 صفحه منتشر شد که بیش از 160 آن مقدمه بود که به طور کامل اینجا درج شده است.

خلاصه

موضوع این کتاب، مسأله تولید کتاب و نسخه‌خطی در اروپای مدرن و به طور خاص در انگلستان قرون شانزدهم و هفدهم میلادی است.

خلاصه

دکتر احمدی، در میان اعضای شورای انقلاب فرهنگی، مردی همه جانبه بود. در تهران و قم. از در راه حق شروع کرد، با شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد. به تربیت استاد معارف پرداخت، تربیت مدرس تهران و سپس قم را درست کرد. در تأسیس دفتر همکاری حوزه و دانشگاه فعال بود و عاقبت سمت را تأسیس و تا آخرین روزهای عمرش اداره کرد. او عمرش را نه برای نوشتن، برای تربیت دیگران برای نوشتن و جهت دادن به پژوهشگران برای نگارش های دانشگاهی صرف کرد.

خلاصه

مروری بر چند یادداشت از کسی است که زندگیش را با نماز و روزه استیجاری می گذرانده و در آخر وصیت کرده که همه آنها را از طرف صاحبانش به دیگری بدهید تا برایشان بخواند و بگیرد. بخشی دیگر از این یادداشت، فهرست قروض و وصیت نامه اوست.

خلاصه

نوشته های جاحظ علاوه بر جنبه های علمی مختلف آن، حاوی داده هایی است که برای تاریخ اجتماعی دوره عباسی بسیار سودمند است. نویسنده این کتاب، ام الخیر عثمانی، متخصص تاریخ اسلام (دوره میانی) تلاش کرده است تا بر اساس این کتاب، تاریخ اجتماعی این دوره را بیان کند. این کتاب، می توان آموزش خوبی برای کسانی باشد که به این حوزه علاقه مند بوده و سعی می کنند از دل متون، تاریخ اجتماعی دوره ای را بنگارند.

خلاصه

سال 1397 کتابی در 1157 صفحه در شرح حال امام خمینی رهبر فقید انقلاب اسلامی ایران توسط آقای هدایت الله بهبودی منتشر شد. این یادداشت را در باره برخی نکات انتقادی نسبت به این کتاب، همان وقت نوشتم.

خلاصه

انتقال افکار شیخی از کربلا به ایران، در چندین شهر، منازعات جدی به راه انداخت. کرمان، همدان و در رأس آنها تبریز، مرکز این جدالهای فکری بود، جدالهایی که محور آنها بحث معرفت امام، مسأله غلو، و مباحثی از این دست بود. در این زمینه رساله هایی در رد و ایراد وجود دارد که تاکنون منتشر نشده است. در مقاله حاضر، بر شماری از آنها مرور شده و گزارش این جدالهای فکری آمده است، مباحثی که هنوز هم گاه و بیگاه در حوزه های علمی ادامه دارد و بی شبهه، تا هر وقتی که حوزه های دینی ما با این مشخصه به حیاتشان ادامه می دهند، این مباحثات ادامه خواهد داشت.

خلاصه

تفکر غالی همواره در کنار تفکر شیعی معتدل حضور داشته است؛ از عصر خود امام علی (ع) تا به امروز. این جریان در قرن دوم و سوم، جریانی گسترده اما اغلب تحت فشار و در محدویت بود. در قرن چهارم و پس از آن تفکر غالی کاملا به حاشیه رانده شد، و تفکر عقلی ـ حدیثی بغداد و قم غلبه یافت. بعدها در قرن هشتم، حافظ رجب برسی با کمال شگفتی تفکر غالیانه را از زیر به سطح آورد و اشاعه داد، با این حال، فراگیر نشد. در تمام دوره صفوی هم، جریان غلو، همواره محدود بود تا آن که در قن سیزدهم عمدتا شیخیه وجوهی از تفکر غالیانه را مطرح کردند. صاحب روضات به عنوان یک شرح حال نویس و مورخ، تحلیلی از این ارتباط بدست داده که جالب است.

خلاصه

مطلب زیر، مشتمل بر دو نامه با یک گزارش تحلیلی در مقدمه آن است. این دو نامه در سال 1303ش در تحلیل اوضاع سیاسی وقت با دفاع از سردارسپه که آن وقت رئیس دولت بوده، نوشته شده است. این گزارش فارغ از درستی یا نادرستی در تبیین نیات این جریان و برنامه های آتی آن، که بعدها محقق شد، می تواند سودمند باشد.

خلاصه

یادداشت زیر، گزارشی است از یک مثنوی بلند از قرن سیزدهم هجری که در باره مسائل مذهبی، اختلاف نظرها و چند حکایت و بهره گیری های مذهبی از آنها و نیز علیه صوفیه سروده شده است.

خلاصه

جنگ اخباری ـ اصولی از اواخر قرن دوازدهم هجری شدت گرفت و تا نیمه های قرن سیزدهم ادامه داشت. در این فاصله، وحید بهبهانی و شاگردانش، وارد نبرد سختی با اخباری ها شدند. یکی از مهم ترین چهره های اخباری، میرزا محمد اخباری بود. در این فاصله، یکی از شاگردان سید علی طباطبائی صاحب ریاض، دست از طرفداری مجتهدان کشید و با پیروی از میرزا محمد اخباری، به جبهه اخباری ها پیوست. به دنبال آن، جبهه مجتهدان علیه وی سخن گفتند و او بیانیه در دفاع از خود نوشت و از این که گرفتار تکفیر و تفسیق شده است، گلایه کرد. متن این بیانیه را در اینجا ملاحظه می کنیم.

خلاصه

چه نسبتی میان آرای فلسفی آقای مطهری با علم تجربی وجود دارد؟ به عبارت دیگر، دیدگاه آقای مطهری در باره روش های عقلی و فلسفی، چه زمینه ای برای علم تجربی فراهم کرده و ایشان در نقد علم مدرن تا کجا پیش رفته است. یک نکته مهم در این گزارش، این است که وی به رغم آن که به دلیل خاستگاه فلسفی خود، تمایلی به ستایش از علم ندارد، اما به هیچ روی در دام دیدگاه های افراطی در باره علم دینی و غیر دینی نیفتاده است. متن زیر، برای سخنرانی در مراسم چهلمین سال شهادت استاد مطهری که توسط انجمن اندیشه و قلم برگزار شد، تهیه شده است.

خلاصه

بر ماست تا روی میراث فکری گذشته خود تأمل کرده و نقاط ضعف آن را آشکار کنیم. تا وقتی با دقت و منصفانه این نگاه را نداشته باشیم، راه به جایی نخواهیم برد. ما نباید بی دلیل برای گذشته خود کف بزنیم، بلکه باید به جای آن، به نقد میراث خود بپردازیم و از این کار خجالت نکشیم. ما باید دلایل عقب ماندگی خود را در گذشته جستجو کنیم، و بی دلیل با ستایش از تمدن اسلامی، عجب و تکبر بی خاصیت را به جامعه خودمان تزریق نکنیم.

خلاصه

فردی به نام محمد رضا اهرابی که حرفه اش روضه خوانی و در عین حال نویسندگی بوده، کتابی با عنوان مطالع الانوار در آداب زیارت و روضه خوانی و عزاداری نوشته، اما ضمن آن اطلاعات سودمندی از تاریخ اجتماعی و فرهنگی ـ مذهبی تبریز طی سالهای 1257 تا 1289 ق بدست داده است. برخی از این اطلاعات در قالب گزارش سفر، برخی حکایت و برخی هم از مشاهدات خود نویسنده است. جالب است که در یک قسمت مستقل، شرح عزاداری در تبریز در سال 1288 / 1871 را بیان کرده است. همچنین از قحطی سالهای 1285 تا 1289 نکات جالبی را بیان کرده است.

خلاصه

چندی قبل به همراه دوست عزیز جناب آقای رسول جزینی، به گردآوری وقف نامه های کتابها در دوره صفوی پرداختیم و اثری تحت همین عنوان وقف نامه های کتاب صفوی فراهم آوردیم. برای توضیح محتوای آنها، مقدمه ای نوشتم که ذیلا ملاحظه می کنید. در دوره صفوی، عمده کارهای فرهنگی و دینی از طریق وقف انجام می شد، در حالی که به مرور، سهم امام، جای آن را گرفت. بیشتر مدارس، رقبات وقفی داشتند و از درآمد آنها به طلبه ها شهریه تعلق گرفته و مخارج مدرسه از استاد و شاگرد داده می شد. در ضمن واقف، معمولا کتابخانه ای هم درست می کرد و کتبی وقف می نمود. بعدها دیگران هم ممکن بود کتابهایی وقف آن مدرسه کنند. از میان این وقف نامه ها می توان نکات مختلفی را در حوزه دین و مذهب و فرهنگ دریافت که سعی کرده ام فهرستی از آنها را در این مقدمه نشان دهم. در این کتاب تصویر 324 وقف نامه آمده است.

خلاصه

در دوره قاجاری، یکی از محصولاتی که از تبریز به تهران وارد می شد، سنگ مرمر بود. سند و گزارش زیر مربوط به این مسأله و نیز طاعونی است که در آن دوره، تبریز گرفتار آن شده و سبب مرگ و میر بسیار و فرار مردم از این شهر شده است.

خلاصه

چطور می شود حمام را اسلامی کرد؟ آیا می توان توصیه هایی را در باره حمام مطرح کرد که در این مورد مشخص، نوعی زیست متفاوت با آنچه که مثلا در غرب یا شرق هست، تعریف شود؟ اگر عبادات را منها کنیم، در امری مثل حمام، چه تفاوتی میان زیستی که در مدنیت اسلامی هست، با آنچه میان یهود و نصارا یا غرب هست وجود دارد؟ رساله دلاکیه، با این انگیزه نوشته شده است تا نظر اسلام در باره شغل دلاکی و آنچه در حمام می گذرد معلوم شود. البته حاج محمد کریمخان شیخی که آن را نوشته، از معلومات خود در طب سنتی و فیزیک یونانی هم استفاده کرده و یکجا در باره دلاکی از نظر عقل و شرع و عرف و حتی به اعتبار یک صنعت از آن سخن گفته است. نوشتن در این باره، این یک تجربه تاریخی است، تجربه ای که هنوز بسیاری به آن فکر می کنند.

خلاصه

در قحطی سالهای 1285 تا 1288 قمری، یک سوم جمعیت ایران نابود شد، و این درست زمانی بود که از بخش های متمدن جهان، به دلیل ایجاد راه آهن و امکان سریع نقل و انتقال مواد غذایی، آثار ویرانگر قحطی رخت بربسته بود. ماهها بلکه سالیانی طور کشید تا ایران بتواند از کشورهای همجوار و از جمله روسیه، گندم وارد کند. به علاوه که اغلب پولی هم در خزانه نبود، چون نه صنعتی در مملکت بود نه تجارت و نه راههای ارتباطی. در اینجا، یادداشت های یک نویسنده و عالم تبریزی را از تبعات ویرانگر این قحطی که در سال 1289 نوشته شده را ملاحظه می کنیم.

خلاصه

مناسبات میان علما، و اعتراضات آنها بر یکدیگر و پاسخ هایی که می دهند، روشنگر نکات جالبی است. در این یادداشت، دوستی از علما، دوست دیگرش را به خاطر برخی از کارهایش عتاب کرده و او پاسخ داده و در این پاسخ تفکیکی میان احکام جاری در زندگی بدست داده که جالب است.

خلاصه

مباحث معرفت شناسی، و به طور ویژه، بحث از تعریف علم، امکان رسیدن به حقیقت و مقابله با سوفسطائی گری در میان متکلمان، داستانی طولانی دارد. ابوالقاسم بلخی، در مقدمه کتاب المقالات خود که در علم ملل و نحل است، به بهانه پاسخ دادن به سوال جوانی، این مبحث را مطرح کرده تا مقدمتا توضیح داده باشد که چرا او بر این باور است که در میان این همه باورهای مختلف، عقاید خاصی دارد و آنها را درست می داند. این که چرا سخن دیگران درست نباشد؟ این که آیا اصلا می توان به حقیقت رسید یا خیر.

خلاصه

استفتاءات علما، علاوه بر آن که از جنبه فقهی اهمیت دارند، به دلیل توجه به مسائل جاری اجتماعی و حقوقی و سیاسی، حاوی نکاتی هستند که بکار تحقیقات تاریخی هم می آیند. طبعا اگر این استفتاءات از چهره های برجسته باشد، از جنبه های دیگری هم مهم خواهند بود. در اینجا برخی از این استفتاءات را از یک نسخه خطی از مرحوم وحید بهبهانی که مجدد شیعه در آغاز قرن سیزدهم به شمار می آیند، مرور می کنیم.

خلاصه

بستان الناظرین از محمد یوسف بیکای گرجی، دانشمندی شیعی، در قالب یک اربعین حدیث، به کاوش در باره باورهای شیعی پرداخته و در باره بسیاری از مباحثات و مجادلات فکری شیعی، از جمله مبحث تصوف، قصه خوانی، پیشگویی در باره ظهور مطالبی را مطرح کرده است؛ به همین دلیل اثری است از لحاظ مواد تاریخی بسیار با ارزش.

برو به صفحه: