معرفی کتاب

نقشی از سادات در تاریخ ایران

این کتاب شامل پنج مقاله مرتبط با هم ، نوشته محمد رضا محتشم در سال 1386 منتشر شده است.
درمقاله اول با عنوان" نقشی از سادات در تاریخ ایران" نویسنده بر آن است که ابتدا تعریفی از واژه سادات و سیر تحول آن در دورانها و مکان های مختلف ارائه دهد و بیان اینکه در هر دوره تاریخی به چه کسانی سادات اطلاق می شده است . در این قسمت واژگانی همچون: شریف، میرزا، طالبیین، ذوی القربی، اهل بیت و نقیب نیز تعریف شده اند. پس از شناخت سادات ایشان به تبیین موقعیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و جایگاه قدرت آنان در دوره های مختلف تاریخی پرداخته اند. جایگاه سادات در ادبیات و همچنین رابطه آنان با حکومت ها از دیگر مقوله هایی است که نویسنده به بحث پرداخته است.

در مقاله دوم با نام "سادات و خراسان" ،چگونگی مهاجرت مسلمانان به ویژه سادات به منطقه خراسان و حضور قبایل مختلف عدنانی و قحطانی در مناطق مختلف ایران بیان شده است. ایشان حضور سادات را در چگونگی تحولات سیاسی و تفکرات آن مناطق مهم میداند،از این روی حضور اعراب یمانی - که مدافعان خاندان رسول و مخالفان بنی امیه بودند- رادر خراسان در علاقه مردم این منطقه به اهل بیت ع مهم و موثر میداند.از سوی دیگر بیشتر اعرابی که به خراسان مهاجرت کرده بودند از بصره و کوفه آمده بودند و می دانیم کوفه از همان ابتدا مرکز علاقه مندان به امام علی ع بوده است.
حضور یاران و اصحاب امامان در خراسان به ویژه در منطقه بیهق و نیشابور و نامه نگاری های آنان با امامان از دیگر موازد رابطه خراسان با اهل بیت(ع) است.

مقاله سوم به بررسی نسب و تاریخ حضور سادات سبزوار و روستاهای اطراف آن پرداخته است. در این بخش دوره های فعالیت و حضور سادات سبزوار در عرصه های مختلف به سه عصرو شش دوره تقسیم شده است:
عصر اول:
دوره اول، از آمدن سادات به سبزوار تا پایان حکومت سلاجقه (250 تا 550)
دوره دوم،پس از سلاجقه تا عهد مغول (550 تا 600)
عصر دوم:
دوره اول، مغول و تیموری (600تا900)
دوره دوم، صفویان و افشاریان( 900تا 1200)

عصر سوم:
دوره اول، قاجار قرن سیزده
دوره دوم، پهلوی و پس از آن

در این مقاله مقامات معنوی و مادی خاندان های بزرگ و معروف سادات بررسی شده است. بیان نسب نامه و شرح حال مهمترین شخصیت های معروف خاندان های سادات سبزوار شامل سادات زباره، عربشاهی، مختاری و علوی از ویژگی های این بخش است.

مقاله چهارم : پرسه ای در پرسشها
در این بخش نویسنده به برخی ردیه ها و پرسش هایی که گاها در میان مردم مطرح بوده پاسخ داده است. این سوالات در باره مقابر ائمه و سند و اعتبار این مقابر و داستانها و شبهه هایی است که در این مورد وجود دارد.

مقاله پنجم: به نام گرد گور
در این مبحث به صورت مقایسه ای، کتاب های نسب شناسی مربوط به سادات سبزوار بررسی شده است. مقایسه نام و نسب و تعدادسادات به سه روش بررسی شده است:
1- مقایسه خاندان های سادات در دو کتاب تاریخ بیهق و سراج الانساب
2- مقایسه خاندان های سادات با امام زادگان به صورت کلی
3- مقایسه سادات برخی روستاها با امام زادگان همان مناطق به صورت جزئی


کتاب دیگری نیز از همین نویسنده با نام" رنج ایرانی در جنگ جهانی" در 1386 به زیور طبع آراسته شده است.
این کتاب به شرح حوادث دوران جنگ جهانی دوم در سبزوار و روستاهای اطراف پرداخته شده است. این اطلاعات حاصل مصاحبه ها و بیان خاطراتی است که نویسنده خود با افراد مسن این منطقه داشته است.
در این جنگ انگلیس ها و امریکائیها برای کمک به روسیه وارد خاک ایران شدند. سربازان شوروی از شمال تا منطقه سبزوار پیش رفتند. ورود اشغالگران، قحطی و گرسنگی را برای ایران به ارمغان آورد و گندم از منی چند ریال به منی پنج تومان رسید. از این روی این سال به سال منی 5 تومان مشهور شد. کتاب حاضر مجموعه خاطراتی است از آن روزگار و از زبان مردم رنج کشیده وبیان گرسنگی ها، رنج ها و مشکلات آن دوران . این پژوهش حاصل ده سال تلاش نویسنده و پرسش از سیزده هزار نفر بوده است.
این خاطرات مربوط به سال های حدود 1320 بوده وبسیار جالب وخواندنی است. و اطلاعات زیادی در با ره وضعیت اجتماعی آن دوران در اختیار خواننده قرار می دهد. ا ز نکات جالب کتاب جدولی است که از قیمت برخی اجناس در این سالها ارائه شده است.


"مسجدی و بیهقی" نام کتاب دیگری از محمد رضا محتشم مربوط به مساجد سبزوار به ویژه مسجد جامع و مسجد پامنار است.
نویسنده این تحقیق را جهت پاسخ به سوالات زیر طراحی کرده است:
1- مسجد جامع سبزوار در چه زمانی ساخته شده است؟
2- نقش این مسجد در حوادث منطقه بیهق چه بوده است؟
3- اگر این مسجد بنا به نظر مشهور به دست سربداران ساخته شده است آیاغرض خاصی در ساخت آن دنبال می شده است؟
برای رسیدن به این هدف ایشان از دوروش میدانی و اسنادی سود جسته اند.
در این راستا علاوه بر 400 جلد کتاب از اسناد ازدواج، وقف و اسناد مالی و حقوقی بهره برده واز کهنسالان و خدام، شیوخ و روحانیون نیز اطلاعاتی کسب کرده است.مهم ترین سند مکتوب در این زمینه کتاب تاریخ بیهق ابن فندق است.
کتاب شامل سه فصل و چند بخش است.
فصل اول "ساخت جامع و کاربرد آن در قرن اول" به چگونگی ورود مسلمانان به ایران ودلایل ساخت مساجد در مناطق مختلف پرداخته است.

فصل دوم با عنوان گمردان بی قرار و جامع سبزوار" سیر تحول مساجد در سبزوار از قرن دوم تا هشتم یعنی به مدت شش قرن بیان شده است.
حمزه مسجد شکار و جامع سبزوار در قرن دوم ، خجستانی و جامع سبزوار قرن سوم ، ابو الفضل زیادی و جامع سبزوار قرن چهارم، خواجه ابو نعیم و امیرک بیهقی با جامع سبزوار قرن پنجم، جامع سبزوار و عهد ابن فندق قرن ششم، بخش های این فصل هستند .

فصل سوم: مردان سبزوار و جامع سبزوار
در این فصل حوادث تاریخی درساخت و تخریب مساجد در دوره مغول و بعد از آن شناسایی شده است. شمس الدین علی مسجد گذار و جامع سبزوار، عنوان بخش اول این فصل است.
بخش دوم با نام" سربداران مسجد داران" به سیر تحولات مساجد در سبزوار از قرن نهم به بعد و در دورانهای تیموریان، صفویان، افشاریان، قاجار و پهلوی اشاره شده است .
این اثر نگاهی است تاریخی به معماری اسلامی و تاریخچه هزار و چند صد ساله مساجد منطقه بیهق.

فرشته کوشکی