معرفی کتاب

اولین بار اسناد پرونده آقای فخرالدین حجازی در زمان حیاتش چاپ شد. آن زمان حال ایشان چندان خراب بود که امیدی به حیاتش نبود. بعد از آن اسناد آیت الله مهدوی کنی و آیت الله انواری چاپ شد. بنابرین این سومین بار است که اسناد یک مبارز که همچنان در قید حیات است توسط مرکز بررسی اسناد تاریخی منتشر شده است. این کار البته کار خوبی است اما گویا قرار بر این نیست که ادامه یابد مگر این خبر بیماری کسانی به گوش برسد! آن وقت پیش از رسیدن وعده حق اقدام به نشر اسناد خواهد شد.<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

آیت الله محمد باقر محی الدین انواری از علمای مبارزی است که در اسفند سال 1343 دستگیر و در اواسط بهمن ماه 1355 آزاد شد. این یکی از طولانی ترین دوران زندانی است که یک روحانی به صورت مداوم تحمل کرده است.

آیت الله انواری به دلیل مشارکت در ترور منصور و حمایت از مؤتلفه محکوم شد در حالی که همان طور که در خاطرات ایشان که بنده زمانی آن را در سایت گذاشتم و بعدا نیز در جلد شانزدهم مقالات تاریخی چاپ شد ایشان ارتباطی با این ماجرا نداشت. آن خاطرات بسیار گویاست.

اهمیت اسناد حاضر بیشتر به لحاظ مسائلی است که ایشان تا پیش از سال 43 در بیرون از زندان و پس از آن در درون زندان داشته است. دخالت برخی از مراجع نجف از جمله آیت الله حکیم برای آزادی وی در برخی از این اسناد آمده است. همین طور اسنادی وجود دارد که آقای فلسفی نیز در این باره اقدام کرده اما وساطت هیچ کس تقریبا در این زمینه سودمند واقع نشده است.

تبعید شماری از زندانیان از جمله ایشان به زندان برازجان و اقامت در آنجا در حالی که در تمام این مدت ایشان از دیدن خانواده محروم بود از مطالبی است که در این اسناد آمده است.

در یکی از اسناد آمده است که آقای انواری رهبری زندان را بر عهده داشته است و جزوات مضره نزد او نگهداری می شده است.

اشارتی هم به اختلاف میان زندانیان بر سر مسائل مربوط به سفره مشترک پیش آمد که آقای انواری هم درگیر آن بود در جهت مخالف با کمونیستها قرار داشت.

تلاش وی و شهید عراقی برای حل و فصل اشکالات مذهبی بچه های زندان نیز از نکات جالبی است که در یک سند به ان اشاره شده است (ص 239).

***

در این میان یک سند در باره روحانیون سند بسیار قابل توجه است و آن قضاوتی است که ساواک در باره تک تک اینها کرده است.

این شرایط در سال 55 پس از انحراف مجاهدین خلق و ناامیدی بسیاری از مبارزان مسلمان است که وحشت داشتند بچه های مردم انقلابی شده اما به دام مارکسیسم بیففتند. آنان حاضر شدند به هر قیمت از زندان آزاد شده و به تربیت دینی بپردازند. روشن است که قضاوت های زیر برخی به صراحت نادرست است اما نکات قابل تأملی هم دارد:

محمود علائی طالقانی: مشار الیه مخالف انقلاب مسلحانه و معتقد به مبارزه های حزبی بوده و نسبت به مجاهدین خوش بین و مخالف رژیم است.

علی اکبر هاشمی رفسنجانی: وی مخالف مارکسیسم و مخالف مجاهدین بوده و معتقد است که دولت باید آزادی های بیشتری به مردم بدهد

نورالدین محیی الدین  انواری:‌ نامبرده با مجاهدین و مارکسیسم و همچنین انقلاب مسلحانه مخالف بوده و معتقد است که باید معارف اسلامی را بدون جهت گیری در مقابل دولت برای مردم گفته شود.

حبیب الله عسکر اولادی و ابوالفضل حیدری: با مجاهدین و مارکسیست ها شدیدا مخالف هستند و در زندان مشهد هم با مجاهدین درگیری ها زیادی داشتند و معتقد به ادامه کار سیاسی نیستند بلکه قصد دارند به دنبال زندگی خود بروند و مثل مسلمانان معمولی در هیئت های مذهبی شرکت کند.

محمد مهدی عراقی: یاد شده با مارکسیستهای اسلامی و کمونیست ها مخالف بوده و به هیچ وجه در نظر ندارد به فعالیت بپردازد لیکن از نظر عاطفی نسبت به بقایای مجاهدین که می گویند اسلامی خالص هستند خوشبین می باشند.

عبدالرحیم ربانی شیرازی: ربانی با مارکسیسم و مجاهدین شدیدا مخالف بوده و نسبت به رژیم خوشبین است! (240).

این برداشت که این افراد به رژیم خوشبین هستند، تصور خام ساواک بوده است. جالب است که در سندی دیگر که مربوط به دوران پس از آزادی آقای انواری است آمده است:‌ روحانیونی که اخیرا از زندان آزاد شده اند من جمله عبدالرحیم ربانی و محی الدین انواری به شدت به گروه به اصطلاح مجاهدین خلق ایران به مبارزه برخاسته ولی باطنا در جبهه مخالفین دولت قرار دارند (ص 262).

در سندی دیگری آمده است که طالقانی، رفسنجانی،‌لاهوتی، مهدوی کنی، منتظری، ربانی شیرازی و انواری جلسه ای در زندان گرفته تصمیم گرفته اند پیامی برای مطهری یا بهشتی بفرستند (ص 242) علی الاصول این پیام باید مربوط به کارهای فرهنگی مربوط به بچه های انقلابی باشد.

متن بیانیه روحانیون زندان در باره کمون مشترک نیز در این پرونده آمده است (ص 246). اصل آن از آیت الله طالقانی دانسته شده که هفت تن از علمای زندانی آن را تأیید کردند.

در اسناد بعدی باز هم می توان سیاست علمای زندانی را در ارتباط با کار فرهنگی مشاهده کرد (ص 249).

این بخش از اسناد از جهت روشن کردن وضعیت تغییر مواضع مجاهدین خلق از اسلام به مارکسیسم در زندان بسیار جالب توجه است.