معرفی کتاب

<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

جمیز موریه با کتاب حاجی بابای اصفهانی شناخته می شود که توسط میرزا حبیب الله اصفهانی حوالی سال 1905 ترجمه شد. این کتاب شرحی است به تمسخر و طعن از آداب و رسوم ایرانیان به قلم یک اروپایی که دلش سرشار از حقد و کینه بوده است. با این حال خواندنش برای هر ایرانی توصیه شده است.

مینوی در باره حاجی بابای اصفهانی نوشته است:‌ اگر آن را نخوانده اید حتما بخوانید... در این کتاب نویسنده تصویری از نمونه های بارز طبقات مختلف مردم ایران در عهد فتحعلی شاه در برابر نظر خواننده مجسم کرده و آن قدر طعن و ریشخند و زخم زبان و ریشخند بر سر آنها بار کرده است که تا چند پشت بعد از این هم فرزندان ما از ننگ اعمال آن اجدادی که در این کتاب وصفشان آمده است خلاصی ندارند. (پانزده گفتار: 282). و در عین حال این نکته را هم گوشزد می کند که : به عقیده ما مردم ایران باید این گونه نوشته های خارجیان را که با دیده ای غیر از دیده ما به امور نگریسته و البته همه وقت هم از قصد و غرض خالی نبوده اند بخوانند تا هم از آداب و عادات ایرانی آن قسمت ها که حقیقتا ناپسند و مورد عیب جویی دیگران است اصلاح کنند و عبرت بگیرند و هم بر بی لیاقتی و بوالهوسی های رجال سابق این کشور که حال و نکبت و بدبختی امروزی ما تا حدی معلوم دوران زمامداری ایشان است وقوف حاصل نمایند.

اما جمیز موریه در سال 1780 به دنیا آمده و در سال 1849 درگذشته است. شهرت او در اروپا به کتاب حاجی بابای اصفهانی است به همان اندازه که بدنامی ایرانیان در اروپا مدیون این کتاب است. موریه در سال 1809 به ایران آمد و بعد از شش ما همراه میرزا ابوالحسن خان ایلچی به انگلیس بازگشت و بار دیگر در سال 1811 به ایران آمده در سفارتخانه انگلیس مشغول کار شد و تا سال 1816 در ایران ماند.

حاصل این سفرها دو سفرنامه و کتاب حاجی بابای اصفهانی است که کتاب اخیر بیشتر به زبان رمان نوشته شده است. موافق و مخالف تیزبینی او را در نگاهش به اطراف تأیید می کنند. جذابیت این کتاب برای اروپایی ها فوق العاده بوده و سبب شهرت او شده است.

کتاب حاضر سفرنامه های اوست.

مجلد اول سفر یکم اوست: شامل ایران و ارمنستان و آسیای کوچک و قسطنطنیه میان سالهای 1808 – 1809 در نوزده فصل.

مجلد دوم سفرنامه دوم اوست که مربوط به سالهای 1810 – 1816. در این سفرنامه شرحی هم از رویدادهای سفر دریایی او از برزیل و بمبئی تا خیلج فارس آمده است. این مجلد شامل 25 فصل است.

در هر دو جلد تعداد زیادی گراورهایی از طرح های خود او، سنگنبشته ها و چند نقشه درج شده است.

بدون تردید این سفرنامه حاوی اطلاعات بسیار مهمی از تاریخ سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ایران در نیمه نخست قرن نوزدهم  (نیمه نخست قرن سیزدهم هجری) است. توجه موریه سبب شده است تا اطلاعات مهمی از وضعیت جاری ایران ثبت شود. این منهای اطلاعات سیاسی است که در این کتاب آمده و از جهاتی منحصر به فرد است. نگاه ایرانیان به زندگی، به سیاست، به سیاستمداران داخلی و خارجی و بسیاری از نکات لطیف و خواندنی دیگر در این کتاب آمده است. ممکن است برخی نادرست باشد اما به هر روی برای ایرانی یک نگاه از بیرون و جالب توجه است.

این اثر در آستانه نخستین تغییرات اجتماعی و نظامی در ایران بر اساس انضباط اروپایی نوشته شده وبا مطالعه آن می توان نشانه هایی این تغییرات را از زبان موریه دریافت.

این اثر منبعی است برای شناخت آداب و عادات اجتماعی، برخی از آیین های دینی و همین طور برخی از آثار تاریخی و سنگنبشته هایی است که در گوشه و کنار بوده است. برخی از سنگنبشته های ایرانی برای نخستین بار توسط موریه یافت و ارائه شد.

تعصب مسیحی گری موریه در برخورد با مظاهر اسلامی کاملا اشکار بوده و نشانه هایی از طعنه و تمسخر در آن با زیرکی به چشم می خورد. در جایی از مسعود رجب نیا نقل شده که در باره موریه نوشته است:‌ شک نیست که نگارنده کتاب مردی است متعصب در دین خود و مغرض و بدبین نسبت به مردم ایران و دین اسلام و نیز گاهی بی اطلاع این مطلب بارها در کتاب حاضر آشکار شده است و این نیز یکی از آن گونه است.

نثر کتاب مانند دیگر آثار آقای سری تازگی و سره نویسی خاص خود را دارد.