معرفی کتاب

در ميان تواريخ محلي ايران در قرون نخستين، بزرگترين اثري که پديد آمد در باره شهر نيشابور بود. شهري که مرکزيت علمي براي خراسان بزرگ داشت. اين اثر توسط حاکم نيشابوري نوشته شد اما مع الاسف در کنار هزاران اثر مفقود ديگر، آن هم گم شد. در حال حاضر کساني بر اساس نقلهاي برجاي مانده در حال بازسازي آن هستند. مختصري فارسي از آن هم که فقط شامل اسامي افراد است برجاي مانده که با تصحيح استاد شفيعي کدکني چاپ شده و شرح مبسوطي از آن تاريخ در مقدمه آن آمده است.<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

پس از حاکم کساني تلاش کردند تا تاريخ نيشابور حاکم را تکميل کنند. از جمله کساني که در اين باب کتاب بزرگي نگاشت عبدالغافر بن اسماعيل بن عبدالغافر فارسي (م 529) است که از نوادگان دختري ابوالقاسم قشيري است. نام کتاب وي السياق لتاريخ نيسابور بوده که اکنون ملخص آن که همين اثر است برجاي مانده است.

از کتاب سياق دو تلخيص در دست است. يکي المنتخب من السياق که سال ها پيش توسط انتشارات اسلامي در قم با تصحيح همين مصحح منتشر شد. و ديگري المختصر من السياق که همين اثر است. بر اساس آنچه در مقدمه آمده است اين دو کتاب مکمل يکديگر است. کتاب المختصر که کتاب حاضر است از حرف حاء شروع شده و قسمت پيش از آن مفقود است.

اين کتاب حاوي تعداد زيادي شرح حال کوتاه و بلند از رجال نيشابور است و کتاب گرچه کتابي است در شرح حال، اما حاوي مسائل مهمي از تاريخ خراسان در دوره غزنوي و سلجوقي است. اين زمان، اوج اختلافات مذهبي ميان اشاعره و مخالفان آنان و نيز شافعيان و حنفيان است و مؤلف اطلاعات با ارزشي در اين باره در اختيار مي گذارد. اين همان نزاعهايي است که خراسان را ويران کرد و آماده ساخت تا مغولان به راحتي از آن عبور کنند.

در واقع بر اساس اين کتاب مي توان به تاريخ خراسان، تاريخ نيشابور و جغرافي بسياري از محلات اين شهر و روستاهاي اطراف را از نو نوشت. فوايد زبانشناسي اين کتاب به خصوص در باب اسامي رايج در اين دوره هم ارزشمند و قابل استفاده براي محققان آن رشته است.