معرفی کتاب

یکی از مهم ترین خصائص دستگاه اداری - سیاسی حکومت های قلمرو اسلام، مخصوصا خلافت عباسی و فرمانروایان و سلسله های بزرگ در شرق اسلامی، وسعت و قوت و شوکت نظام دیوانسالاری ک نهادهای آن است که با اقتدار و شکوه حکومت ها نسبت مستقیم داشته است. اطلاق دستگاه اداری - سیاسی بر نظام دیوان سالاری از آن جهت است که کارگزاران بلندپایه ی دیوانی، مخصوصا وزیران بزرگ ، عملا زمام امور حکومت و قلمرو آن را در سیاست داخلی و گاه روابط خارجی به دست داشتند و حتی بعضی از آن ها فرماندهی عالی قوای نظامی در جنگ را نیز بر عهده گرفتند. درباره ی اساس این نظام دیوان سالاری و دسته ای از وزیران نامدار در مقالات مجموعه ی حاضر سخن به میان آمده است. نظامی که اصول و بنیادهای آن مبتنی بر دستگاه اداری و اجرایی ایرانیان پیش از اسلام بوده است و بعضی از نهادهای آن عینا به عصر اسلامی منتقل شده است. ماجرای این نهادها - دیوان ها - که تا نیمه ی دوم قرن اول هجری، در عصر اموی، هنوز به دست ایرانیان بود و دفاتر و اسناد آن نیز به فارسی نوشته می شد، نشان می دهد که ایرانیان پر سابقه در حکومت و سیاست و دیوانسالاری، از آغاز اسلام نقش و اهمیتی بی همتا در شکل گیری نظام اداری و مالی آن قلمرو بزرگ، مخصوصا در سرزمین های شرقی خلافت داشته اند. این نقش وقتی اهمیت بیشتری می یابد که دانسته شود بر اساس قرائن و شواهدی نخستین دیوانیان ایرانی از عصر اموی به بعد، از خاندان های حکومت و دیوان سالار عصر ساسانی برخاسته بودند. در واقع سنت اداری و مالی عصر ساسانی به دست خاندان های دیوانی ایران به دوره ی اسلامی راه یافت، چنانکه آداب ملک داری و سیاست و برخی دانش های محض چون نجوم و پزشکی نیز عینا همین حکم را داشت.

کتاب حاضر مجموعه ای از مقالاتی است که طی سال های دراز - از بیش از سی سال پیش - درباره ی دیوان سالاری ایرانی - برخی اصطلاحات و مناصب مهم دیوانی و بعضی از مهم ترین وزیران دستگاه خلافت و بعضی فرمانروایان دیگر - نوشته شده است. 

عناوین اصلی این کتاب:

- دیوان ها، مناصب، اصطلاحات

- وزیران