۲۱۴۵
۹۶۷
۱۳۹۹/۸/۱
واج شناسی شاهنامه: پژوهشی در خوانش واژگان شاهنامه

واج شناسی شاهنامه: پژوهشی در خوانش واژگان شاهنامه

پدیدآور: جلال خالقی مطلق ناشر: انتشارات دکتر محمود افشارتاریخ چاپ: ۱۳۹۸مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۲۲۰۰نسخه

خلاصه

یکی از بایسته ترین خویشکاری های پژوهش متن شاهنامه، تعیین خوانش واژه های آن است، بدان گونه که خود سراینده می خواند. در این کتاب کوشیده شده با بهره گیری از همه ی منابع موجود، از متون کهن گرفته تا بررسی های کنونی، خوانش احتمالی فردوسی تعیین شود.

معرفی کتاب

یکی از بایسته ترین خویشکاری های پژوهش متن شاهنامه، تعیین خوانش واژه های آن است، بدان گونه که خود سراینده می خواند. رسیدن بدین هدف، به علت نداشتن متون مشکول از زمان و زیستگاه سراینده، دقیقا انجام پذیر نیست، ولی باید کوشید تا با بهره گیری از همه ی منابع موجود، خوانش احتمالی سراینده را که در مواردی خوانش حتمی او و در مواردی خوانش نزدیگ به زمان او خواهد بود، تعیین نمود. منابع موجود را می توان به دو بخش تقسیم کرد: 1- متون کهن؛ 2- بررسی های کنونی. از متون کهن نخست باید از متون پارسی میانه و پهلوی اشکانی و پارتی مانوی نام برد. دیگر از چند متن فارسی از سده ی پنجم هجری که در آن ها برخی واژه ها حرکت گذاری شده اند. آنچه از این متون تاکنون به دست آمده که کتابت آن ها از سده ی پنجم هجری است، پنج اثر زیر است:

1- کتاب الأبنیة عن الحقایق الأدویة؛ در این دستنویس حروف در بسیاری از جاها حرکت گذاری شده اند، حرف های پ، ژ، ف (فاء اعجمی) بیشتر با سه نقطه، چ با یک نقطه، گ با سه یا یک نقطه در زیر ک نمایانده شده اند و قاعده ی ذ معجم نیز رعایت شده است. درباره ی نشانه گذاری واو و یای روشن و تاریک (معروف و مجهول ) نیز توضیحاتی آمده است.

2- بخشی از شرح التعرف لمذهب التصوف؛حرف های چ، ژ را گاه با سه نقطه، ولی پ را با یک نقطه و گ را گاه با یک نقطه در زیر ک نویسانده و قاعده ی ذ معجم را گاه نگه داشته است.

3- کتاب هدایة المتعلمین فی الطب؛ در این دستنویس حرکت گذاری حروف کمابیش انجام گرفته است. حرف های پ، چ، ژ، ف، گ را گاهی با سه نقطه نمایانده و قاده ی ذ را نگه داشته است.

4- کتاب معانی کتاب الله تعالی و تفسیره المنیر؛ در این کتاب حرکت گذاری حروف بیش از چهار اثر دیگر رعایت گشته، ولی حرف های پ، چ را همه جا با یک نقطه، ژ را گاه با سه نقطه و گ را گاه به سه نقطه در بالای ک نمایانده است.

5- کتاب تفسیر قرآن پاک؛ این دستنویس از نگاه حرکت گذاری حروف به پای معانی کتاب الله نمی رسد، ولی در رعایت حروف پ، چ، ژ، گ از چهار اثر دیگر دقیق تر است .

گذشته از پنج کتاب نامبرده، در این پژوهش از برخی متون دیگر نظم و نثر سده های چهارم و پنجم هجری بهره برده شده است، ولی چون تاریخ کتابت آن ها متأخرتر و یا نامعلوم است، در درجه ی دوم اهمیت اند. در کنار آثار نامبرده، برخی از فرهنگ های کهن فارسی نیز که گاه حرکت حروف و ماهیت دو حرف واو و یا را تعیین کرده اند، همچون لغت فرس از اسدی طوسی یا فرهنگ هایی چون فرهنگ جهانگیری و برهان قاطع راهکشا هستند.

از میان بررسی های زمان های پسین تر و امروزین باید نخست از کتاب براهین المعجم نام برد که درباره ی قافیه و عیوب آن و بویژه تغیین واو و یای روشن و تاریخ تألیف کرده و در آن بیت هایی از آثار سرایندگان کهن، از جمله از شاهنامه گواه آورده است. دیگری فرهنگ شاهنامه انتشار برلین، که همه ی واژه های شاهنامه را که در چاپ های مکن، مول و فولرس آمده، به خط فارسی و آوانوشت آن ها به خط لاتین و برگردان آن ها به زبان آلمانی در بر دارد و واژه های شاهنامه در لغت فرس و لغت شهنامه از عبدالقادر بغدادی و فرهنگ فولرس را نیز بر آن افزوده است. با آنکه خوانش واژه ها در این فرهنگ از برخی نادرستی ها و نارسایی ها و کمبود ها برکنار نیست، با این حال این فرهنگ مهم ترین مأخذ در پژوهش خوانش واژگان شاهنامه است. دیگر، فرهنگ کوچک پهلوی است که مؤلف آن در جلوی واژگان پارسی میانه، خوانش آن ها را در فارسی نیز به خط لاتین ذکر کرده است. در سال های اخیر چند تن از پژوهندگان نیز در این زمینه ی خوانش برخی از واژگان شاهنامه پژوهش هایی کرده اند که بیشتر بررسی هایی کوتاه و تک نگاری (منوگرافی) اند. آنچه نگارنده می شناسد، در پایان در بخش آبشخور (کتابنامه) یاد شده است. این کتاب کوشیده تا با بهره گیری از همه ی منابع موجود، از متون کهن گرفته تا بررسی های کنونی، خوانش احتمالی فردوسی را تعیین کند. برای تعیین خوانش واژه های شاهنامه، نخست وضعیت هر واژه در دو دوره که با فاصله ی زمانی نسبتا کوتاهی پیش و پس از شاهنامه قرار گرفته اند، بررسی شده است: دوره نخست، زبان پارسی میانه است که گهگاه گونه ی پارتی و مانوی آن هم افزوده شده است و در مورد نام کسان گه ریخت اوستایی و اینجا و آنجا ریخت پارسی باستان نیز آورده شده است. البته مواردی هم هست که گونه ی پارسی میانه و پارتی یک واژه در دست نیست. دوره ی دوم، متن پنج دستنوشته از سده ی پنجم هجری است که قبلا معرفی شدند. در اینجا نیز مواردی هست که واژه ی این کتاب در هیچ یک از این پنج اثر نیامده است. خوانش واژگان در این دو دوره، در کنار توانش قافیه در خود شاهنامه، مهم ترین ملاک دستمایه ی نویسنده در تعیین خوانش احتمالی یا حتمی واژگاه شاهنامه است.

 

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

محمد پورکيان

اين کتاب که در برلن غربي در سال 1357 چاپ شده است در باره سابقه آشنايي ارنست پرون با محمدرضا پهلوي و

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

زهرا علیزاده بیرجندی

بر اساس نتایج تحقیقات میدانی و کتابخانه ای و در مقایسه با سایر جوامع عشایری ایران، بهلولی ها یک طایف

دیگر آثار نویسنده

زن در شاهنامه

زن در شاهنامه

جلال خالقی مطلق

بررسی نقش زنان و بازتاب سیمای آن ها در شاهنامه، از جمله بحث هایی است که همیشه مورد مناقشۀ اهل تحقیق

زنان در شاهنامه

زنان در شاهنامه

جلال خالقی مطلق

نویسنده در این کتاب می کوشد که نقش زنان را در اسطوره شناسی آسمانی ایران روشن سازد و مشخص نماید که تا