معرفی کتاب

<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

در ميان سفرنامه هايي که براي حج نوشته شده است به يقين يکي از بزرگترين و حجيم ترين آنها همين الرحلة العياشيه از غفيف الدين عبدالله بن محمد العياشي (1030 – 1090) از قرن يازدهم هجري است. اين سفرنامه تاکنون به صورت کامل چاپ نشده بود. چند سال پيش بخشي از آن با عنوان المدينة المنوره في رحلة العياشي چاپ شد اما اکنون متن کامل آن با تصحيح بسيار عالي در دو مجلد و مجموعا در حوالي 1400 صفحه منتشر شده است. نام اصلي آن ماءالموائد است که البته روي جلد چاپ فعلي تنها همان الرحلة العياشيه آمده است. بر اساس آنچه در مقدمه آمده است وي کتاب ديگري هم با عنوان التعريف و الايجاز ببعض ما تدعو الضرورة اليه في طريق الحجاز دارد که به صورت خطي باقي مانده و ايضا مربوط به همين سفر حجاز است.

نويسنده مغربي و عالم و وصوفي و محدث است و دايره المعارفي از اين سفر خود به لحاظ علمي و جغرافيايي در باره سفر مغربيان به حج و آنچه که در مکه و مدينه مي گذشته و نيز وضعيت علمي و حديثي روزگار خود در حواشي اين سفر پرداخته است. به علاوه شرح حال شمار زيادي از علما و محدثان و صوفيان وقت هم در اين کتاب درج شده است.

سفر وي از اول ربيع الاول سال 1070 آغاز شده و بازگشت او به ديارش 17 شوال 1071 بوده است. وي از طرابلس، قاهره، سوئز و سپس ينبع و رابغ و مکه و مدينه و سپس غزه و رمله و قدس و خليل و غزه و باز مصر و اسکندريه و طرابلس به وطن بازگشته است.

يکي از بخش هاي مهم اين کتاب مسائلي است که در باره زايران شيعه در ايام اقامت خود در مدينه دارد. وي در مجلد اول ص 373 گزارش سفر خود را به مدينه نوشته است. چند صفحه بعد از آن با عنوان غريبه به شيعيان عراق اشاره مي کند که هر روز به بقيع مي آمده و زيارت مي کرده اند. از جمله به زيارت اسماعيل مي آمدند و به نوشته وي مي گفتند: نشد انک علي دين اخيک موسي، يعني امام موسي کاظم (ع) . وي سپس از برخي از آنچه وي به شيعيان نسبت داده ياد کرده و از جمله در باره عقيده شيعيان امامي به مهدي (ع) صحبت کرده و مي گويد شگفت آن است که از ميان علماي صوفي کساني باور آنان را قبول دارند که از آن جمله مطالبي است که سيدي عبدالوهاب شعراني نقل کرده که خود مهدي را ديده و از عمر او پرسيده است در حالي آن که زمان هفتصد سال داشته است. وي مي گويد که در کلمات مشايخ صوفيه مطالبي هست که گويا محيي الدين عربي هم به مهدي اعتقاد داشته است. بعد مي گويد اگر واقعا اين بزرگان چنين گفته باشند ما به صداقت آنان ايمان داريم جز آن که علم به اين امور را به خدا وا مي گذاريم. (ص 381).

به هر روي توضيحات وي در باره آثار موجود در مدينه در اين قرن يکي از بهترين توضيحات است. همين طور مباحث مربوط به محمل حج و مشکلات راه حج و مسائل اعراب و حملات آنان و گرفتن ماليات و نيز زندگي اجتماعي و ديني موجود در مدينه بسيار جالب است. وي به تک تک مساجدي که اين زمان مردمان به زيارت آنها مي رفته اند اشاره کرده است. همين طور مزار اصحاب و امامان را در بقيع و نقاط ديگر شرح داده است.  وي در مدينه و نيز شهرهاي ديگري که مي توانسته است مدتي بماند بر سر درس اساتيد حاضر مي شده و فهرستي بلند از اين اشخاص و کتابهايي که نزد آنان خوانده به دست مي دهد. بنابرين اين اثر يکي اثر شرح حال با ارزش و مهم تر از آنان براي تاريخ و تعليم و تربيت در آن حوالي منبع درخور و قابل ستايش است. وي همچنين از نفوذ عالمان صوفي و نقشبندي و غيره در در طول مسير اطلاعات منحصري در اختيار مي گذارد.

کتاب بسيار عالي و با فهارس بسيار بسيار مفصل و دقيق به چاپ رسيده و ناشر آن هم دارالسويدي درامارات است که در ده سال گذشته کار خود را روي نشر سفرنامه هاي متمرکز کرده است. اخيرا هم طرحي براي ترجمه برخي از رحلات فارسي به حج دارد که اميدواريم به نتيجه برسد. آقاي دکتر هادي با اين مرکز ارتباط دارد و بنده هم نسخه اين کتاب از نمايشگاه شارجه خريداري کردم که متأسفانه جلد دوم را خريداري کردم که با لطف آقاي دکتر هادي جلد اول آن هم به دست من رسيد که در همين جا از ايشان سپاسگزاري مي کنم.