معرفی کتاب

پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام (ص) در میان مسلمانان بر سر مسئله ی جانشینی ایشان نزاعی پدیدار شد که هم چنان ادامه دارد. در حالی که امام علی (ع) به تکفین و تدفین پیامبر (ص) مشغول بود عده ای از مهاجر و انصار در سقیفه بنی ساعده گرد هم آمدند تا جانشینی برای ان حضرت تعیین کنند. در نهایت انصار پیشنهاد کردند که یک نفر از ایشان و یک نفر از مهاجران جانشین باشد و خود، سعد بن عباده را پیشنهاد کردند، ولی این پیشنهاد با مخالفت برخی هم چون ابوبکر مواجه شد. او یادآوری کرد که پیامبر (ص) فرموده است امامان از قریش اند. بنابراین باید فردی از قریش جانشین پیامبر باشد. عمر بی درنگ با او بیعت کرد و با بیعت برخی دیگر اولین خلیفه ی پیامبر انتخاب شد. اما گروهی از مسلمانان هم چون امام علی (ع)، مقداد، ابن مسعود و سهیل بن حنیف و ... نیز با این تصمیم مخالفت کردند. به عقیده ی ایشان پیامبر (ص)، خود جانشین خویش را تعیین کرده بود. این اختلاف موجب شد که امت اسلامی به دو فرقه تبدیل شود؛ اهل سنت و شیعه.

از مباحث اخلاقی میان شیعه و سنی مسئله ی شرایط و ویژگی های امام و رئیس جامعه ی اسلامی است. متکلمان شیعه امامت را استمرار نبوت می دانند از این رو برای امام شایستگی های پیامبر را نیز لازم می دانند. از جمله شرایطی که به عقیده ی شیعه عقل و نقل هردو، آن را اثبات می کند، افضلیت است. شیعه بر این باور است که ائمه علیهم السلام دارای همه صفات کمال اند و خداوند آن ها را بر همه، به جز پیامبر اکرم (ص)، مقدم داشته و برتری داده است و آن ها مصداق افضل اند. دانشمندان شیعه کتاب ها و آثار متعددی در تبیین فضایل و مناقب ائمه علیهم السلام نگاشته اند.

اهل سنت به دلیل اختلاف مبنایی با شیعه و اعتقاد به واگذاری امر امامت به امت اسلامی و در نتیجه منصب الهی نبودن امامت، برخی از شرایط و ویژگی ها از جمله عصمت را نمی پذیرفتند، اما به جز گروه اندکی، فضایل، ویژگی ها و جایگاه والای ائمه را باور دارند. حتی برخی به افضلیت امام علی علیه السلام نسبت به سایر خلفا اذعات کرده اند هرچند به این بهانه که افضلیت شرط امامت نیست، دیگر خلفا را در تصدی امر خلافت بر آن حضرت مقدم داشته اند. بسیاری از دانشمندان اهل سنت، در کتب و آثار خود، آنجا که سخن از اهل بیت و به ویژه امام علی علیه السلام به میان آمده، فضایل ایشان را تبیین کرده اند. ابن عبدالبر اندلسی از جمله این دانشمندان است. او بی آنکه از امویان و جریان معاند با ائمه تأثیر پذیرد در کتاب الاستیعاب خود فضایل آن حضرت را تشریح کرده است.

کتاب پیش رو ترجمه بخشی از کتاب الاستیعاب است که بر شرح حال و تبیین فضایل امام علی علیه السلام می پردازد. نویسنده پس از ترجمه ای دقیق و روان از عبارات ابن عبدالبر، با بیان نکات ارزشمندی در شرح و توضیح مطالب وی بر غنای آن ها افزوده و با بررسی و تتبع فراوان، خطاهای احتمالی او را یادآوری کرده است.

مطالب این کتاب در دو بخش ارائه گردیده است:

بخش اول: ابن عبدالبر و کتاب الاستیعاب

بخش دوم: ترجمه و شرح مدخل امام علی علیه السلام در الاستیعاب