معرفی کتاب

بعثت رسول خدا(ص) مهم‌ترین و اثرگذارترین حادثه در طول تاریخ بشر است. درگذشته و حال هر ملت و قومی، براساس مستندات مورد قبول و تصورات و نگرش خویش از حوادث پس از بعثت، برداشت‌های متفاوتی داشته‌اند، اما این مسئله در میان همه مسلمانان قطعی است که سیره و سنت رسول خدا(ص) منبع بزرگ معارف و احکام الهی به شمار می‌رود و اقتدا و پیروی از ّسنت و سیره آن حضرت در سطوح گوناگون درگرو دستیابی به تاریخ واقعی صدر اسلام اسـت. ّ طبیعی است که دستیابی به سیره و تاریخ واقعی زندگانی رسول خدا(ص) که بعد از یک قرن به تدوین در آمده، در معرض آفات و آسیب‌های بسیاری قرارگرفته و چون دیگر مقولات تاریخی درگذر زمان دگرگونی بسیاری به خود دیده و دست‌خوش تطور و تحول بسیاری شده است. چه‌بسا آنچه از تاریخ و سیره آن حضرت نیست باگذشت زمان، در شمار تاریخ و سیره پنداشته شده و چه بسیار از سنت و سیره آن حضرت که به فراموشی سپرده شده است. سرشت شوم داستان‌های برساخته و جعلی، از آفات همیشگی وقایع تاریخی و خاستگاه تدریجی بسیاری از انحراف‌های دینی و تفکرات فرقه‌ای است که از سده‌های نخست دامنگیر تاریخ اسلام و سیره شده، حقایق تاریخی را با افسانه‌های تاریخی چنان درآمیخته است که تاریخ‌پژوهان ژرفکاو در طول تاریخ ١۴٠٠ صد ساله نیز نتوانسته غبار غربت از حقایق تاریخی برگیرند.

افزون بر ورود روایات برساخته، شمار دیگری از عوامل، مانند نگرش سطحی و قشری به سیره رسول خدا(ص)، در فعلیت بخشیدن به نگرش‌ها متنوع مذهبی و فرقه‌ای مؤثر بوده و سبب درآمیخته شدن میراث گران‌بهای آن حضرت با تأویل‌ها و تفسیرهای غیروحیانی شده است. بر این اساس، باید پذیرفت که همه گزارش‌های مربوط به حوادث صدر اسلام دارای اعتبار و فرجام یکسانی نیستند، از این‌رو بجاست برای دستیابی به گنجواره گرانبار سیرۀ واقعی رسول خدا(ص)، روایات و گزارش‌هایی که به‌راستی صادر شده‌اند، از سخنان و روایات مجعول و برساخته تمییز داده شوند و امور غیرواقع از روایات زدوده شوند؛ و این مهم، یعنی تمییز دادن روایات مجعول از غیرمجعول، از مهم‌ترین ویژگی‌های یک پژوهش تاریخی است که جز با روش‌شناسی علوم تاریخی میسر نخواهد شد. از این‌رو، کتاب حاضر با هدف پالایش روایات سیره از روایات برساخته و دادن ملاک‌های نقد و پالایش روایات سیره در سه بخش نگاشته شده است:

- بخش اول به «کلیات»، مباحث مقدماتی مانند مفهوم شناسی واژه‌های به کار رفته در متن، اهمیت و ضرورت نقد روایات تاریخی، اصول، معیارها و روش و شیوه‌های نقـد، پرداخته است.

- «پیدایش و تحول و تطور نگارش اخبار و منابع سیره» موضوع بخش دوم است که به اقسام و سیر تطور تاریخ‌نگاری مسلمانان و نیز به سیر تطور و تحول کتابت سیره و منابع تاریخی و پیدایش و آغاز کتابت منابع سیره پرداخته شده و از نوع و مقدار تطور، با اشاراتی به علل تطور، اختصاص یافته است.

- در بخش سوم و بخش پایانی، از تطورات و تحولات دینی، فرهنگی، اجتماعی کـه در وقایع صدر اسلام اتفاق افتاده‌اند، بحث می‌شود. مهم‌ترین روایات این بخش مربوط به روایات شروع نزول وحی، داستان غرانیق، استراق سمع، اخبار انشقاق قمر و روایات معراج هسـتند که سیر تطور این روایات در منابع تاریخی و گاه تفسیری، نشان داده شده و اشکال‌هایی در مسیر این اخبار بوده، بررسی شده‌اند.

نگارنده در این اثر سعی کرده است در تمام فصل‌ها تلاش کند تا در عین استقلال هر فصل، ارتباط میان محتوای آن‌ها نیز منطقی بوده و همپوشانی داشته باشد.