معرفی کتاب

هدف از پژوهش حاضر، پیش نهادن سیمایی از تحولات ساختار کلی دولت عباسیان، توضیح تحول و دگردیسی های آن از جنبه های درونی و همچنین از نظر رابطه ی بخش های گوناگون این دولت با یکدیگر، و - به عنوان موضوعی فرعی ولی پر اهمیت - به دست دادن تبیینی درباره ی جایگاه و عملکرد نظامیان و نهاد نظامی در این ساختار است. این تبیین بر بستر یک چارچوب نظری انجام می شود که در همین بخش شرح کوتاهی از آن ارائه خواهیم کرد. افزون بر این ها چنان که اشاره شد، بررسی  ماهیت، نقش ساختاری و تحول های درونی نهاد نظامی عباسیان به طور ویژه در کانون این پژوهش جای دارد؛ اگرچه برای دستیابی به هدف اخیر، زمینه و چشم انداز گسترده تری ترسیم شده است. ناگفته پیداست که مطالعه و بررسی ژرف ساخت نظامی خلافت عباسی تنها با بسنده کردن به بررسی تحولات و ویژگی های نهاد نظامی آن فرادست نمی آید؛ بلکه این نهاد باید در پیوند با دیگر عناصر و بخش های ساختار سیاسی عباسیان که اقتصاد، ایدئولوژی و همچنین دیوان سالاری، مهم ترین آن ها از دید این پژوهش اند، نگریسته شود. واحد تحلیل این نوشتار، نظامی سیاسی به معنای عام و گسترده ی آن است که فرمانروا (خلیفه) و نزدیکان وی، افراد و نهادهای وابسته به وی مانند دربار و صاحب منصبان و نخبگان قدرت، دستگاه اداری و نظامی، و گروه های اجتماعی با نغوذ را در بر می گیرد.

در این پژوهش برای یافتن تبیین هایی معتبر، تنها به توصیف وضعیت هم زمانی و در زمانی ساخت نظامی به سان عنصری از هر نظام سیاسی بسنده نشده، بلکه بسترها و لایه های زیرین مناسبات، نقش ها و دگردیسی های ساخت نظامی که بر روی پیکره ای از شرایط اقتصادی، اجتماعی و ایدئولوژیک هستی می یابند نیز مورد واکاوی قرار گرفته است. به سخن دیگر چشم انداز اصلی بررسی نظری و تاریخی ای که در پیش خواهیم داشت، ارائه ی سیمایی از نظام سیاسی و  مناسبات به وجود آمده میان عناصر آن در دو سطح هم زمانی و در زمانی است، که البته در این میان بر نقش و جایگاه نهاد نظامی تأکید می شود. از این رو بستر پایدار و ثابت دولت، تغییرهای درون ساختاری، و همچنین دگرگونی های ساختاری احتمالی مورد واکاوی قرار خواهند گرفت. بنابراین بررسی حاضر را می توان در قلمروی «تاریخ ساختاری» جای داد که مقوله های زیر را در برمی گیرد. این مقوله ها، اصول و چارچوب رویکرد کلان این تحقیق را هم نشان می دهند:

سرشت و ماهیت ساختارهای اقتصادی و اجتماعی؛ رابطه ی ساختارها با کنش ها، رخدادها و خودآگاهی؛ میزان استقلال ساختارها از الگوهای وقایع و نیز از دریافت های آگاهانه؛ توانمندی ها و تمایلات در زمانی و هم زمانی ساختارها؛ نقش و عملکرد کنشگران تاریخ ساختاری؛ تاریخ فرایند تکامل ساختاری.

فهرست کلی کتاب:

اول: بررسی تاریخی

فصل اول: خیزش سیاه جامگان و برآمدن عباسیان (اواخر سده ی یکم تا 132 ه)

فصل دوم: نخستین چالش ها: خلافت ابوالعباس و ابوجعفر ( 158-132ه)

فصل سوم: یکپارچگی و اقتدار خلافت (193-158ه)

فصل چهارم: جنگ داخلی: بحران و تحول (218-193ه)

فصل پنجم: برآمدن سرباز بردگان (232-218ه)

فصل ششم: بحران سامرا: شکاف در میان نظامیان (256-232ه)

فصل هفتم: بازسازی دولت (295-256ه)

فصل هشتم: بحران و فروپاشی: غلبه ی نظامیان، گسیختگی دولت (334-295ه)

بخش دوم: بررسی نظری

فصل اول: اقتصاد سیاسی و نظامی عباسیان

فصل دوم: دولت، ایدئولوژی و ساختار نظامی