معرفی کتاب

این کتاب اثری قابل توجه است که در هفت فصل به بررسی تاریخ اندیشه در سنت عقلانی اسلام پیرامون مفهوم خدا، مسئله فلسفی – عرفانی صدور و تبیین خلقت ازدیدگاه قرآن می پردازد. اما باید در نظر داشت که این اندیشه خود ساحتی از تحقیق است که زمینه بررسی های بیشتر و دقیق تر را برای اهل فلسفه در عالم اسلامی می گشاید. اساسا هر تأمل فلسفی در جای خود قابل اعتناست و اعتنای به آن موجب حرکت و تداوم اندیشه می شود. این اثر خوانشی است از سنت  عقلانی اسلامی  در بافت مطالعات شرق شناسانه که میان نشانه شناسی و ساختارگرایی جدید با متون کلاسیک اسلامی به ایجاد تعامل می پردازد. افزون بر این، اطلاعات مفصل و دقیق نویسنده از سنت های عقلانی موجود در دوران آغازین  و نضج فلسفه اسلامی در حوزه های فرهنگی پیرامونی به کمک محققان فلسفه خواهد آمد. بنابراین اثر حاضر کوششی است برای بررسی و تحلیل مفهوم خدا در زمینه های فلسفه و کلام اسلامی در پرتوی تازه، که نخستین بار برای به کار گرفتن دیدگاه های مربوط به ساختارگرایی، پساساختارگرایی و نشانه شناسی و کاربرد آن ها در این دو زمینه محقق شده است. اگرچه از منظر مولف ابزارهایی مانند ساختارگرایی روش هایی مفید برای تحلیل اند، نه غایت فی نفسه.

انتخاب متفکرانی که در این کتاب از آن ها بحث شده به اعتراف نویسنده تعمدا گزینشی بوده، زیرا وی در پی آن نبوده که این کتاب پژوهشی ترا- زمانی شامل کل زمینه های تاریخ فلسفه ی اسلامی باشد، با این حال، نوعی بیگانگی فزاینده و «زمانی» را از پارادایم قرآنی آشکار ساخته است. وام گرفتن اصطلاحات نشانه شناسی با هدف شکل دادن به یک «نشانه» بوده است. این اثر همچنین فراخوانی است بر احیای کلی پژوهش درباره ی فلسفه ی اسلامی. این کار می توانست و در واقع می باید در پرتو علوم انسانی مانند مردم شناسی، جامعه شناسی و زیررشته هایی مانند پژوهش درباره ی تاریخ تکونات گفتاری انجام شود. اما مولف بنای آن را بر پایه و اساسی که در «مکتب آمریکای شمالی فلسفه ی اسلامی» استوار شده ، نهادینه کرده است. همان کسانی که در بسیاری از پانوشت های این کتاب به تحقیقات درخشان فراوان شان استناد گردیده است.

به این ترتیب می توان گفت که اثر حاضر کوششی است برای بررسی و تحلیل مفهوم خدا نزد فیلسوفان و متکلمان اسلامی با استفاده از دیدگاه های مربوط به ساختارگرایی و نشانه شناسی ریچارد نتون، از میان چهار تلقی عمده ی قرآنی، تمثیلی، عرفانی و نوافلاطونی درباره ی ذات خدا، که به جنبه ی ناشناخته و مطلقاً متعال و نوافلاطونی خدا درمقام خالق توجه می کند. از نظر وی، «الگوی خالق قرآنی» متضمن خدایی است که از هیچ می آفریند؛ در زمان تاریخی عمل می کند؛ در همین زمان مخلوقاتش را هدایتمی کند؛ و به نحوی غیر مستقیم می  توان به اون  شناخت پیدا کرد. وی می کوشد نشان دهد که چگونه خدایی که از جمله کندی، فارابی، ابن سینا، اسماعیلیان، سهروردی و ابن عربی معرفی می کنند، با گذشت زمان، به طوری فزاینده از الگوی خالق قرآن «بیگانه» می شود. البته وی فیلسوفان اسلامی متأخری را که آرای شان با الگوی خالق قرآنی متفاوت یا بیگانه است «نامعتبر» یا «غیراسلامی» نمی داند، بلکه صرفاً به «متفاوت بودن» آن ها حکم می کند. نتون، درنهایت، نتیجه می گیرد که مفهوم بیگانگی، نوعی متفاوت از الگوی الهیاتی فراهم می آورد که همچنان می تواند به طوری موّجه تحت چتر «اسلامی» قرار گیرد، زیرا این الگو سوابق قابل توجهی در جنبه های تنزیهی الوهیت قرآنی دارد. 

عناوین اصلی کتاب:

1- مقدمه                                                            

2- کندی: تماشاگری در آستانه

3- فارابی

4- خدای محبوب و واجب ابن سینا

5- خدای اسماعیلیه قرون میانه: گونه های جهان شناختی یک مضمون نوافلاطونی

6- اشراق و وحدت: جهان عرفانی سهروردی و ابن عربی

7- نتیجه: واژگان تعالی: به سوی نظریه ای نشانه شناختی درباره ی الهیات اسلامی