۲۶۹۷
۰
۱۳۹۶/۱۲/۲
گفتمان چپ در ایران

گفتمان چپ در ایران

پدیدآور: محمدعلی احمدی ناشر: ققنوس تاریخ چاپ: ۱۳۹۶مکان چاپ: تهران

خلاصه

گفتمان اولیه ی چپ در ایران را می توان حاصل طرح مبانی برخاسته از سوسیالیسم در برنامه ی حزبی «اجتماعیون عامیون» و «حزب دموکراتیک ایران» و همچنین انتشار مطالبی درباره ی سوسیالیسم و مارکسیسم درمطبوعات و مکتوبات حزبی توسط گروه های سوسیال دموکرات ارمنی مستقر در تبریز و گیلان و به ویزه حزب دموکرات ایران دانست. گفتمان چپ پس از این به عنوان یکی از گفتمان های رقیب پا به عرصه سیاسی ایران نهاد.

معرفی کتاب

جنبش و گفتمان چپ در ایران ابتدا نه در تقابل با سرمایه داری، بلکه در مقابل فئودالیسم و در حمایت از کارگران بخش های غیرصنعتی شکل گرفت، زیرا اساسا نه نظام سرمایه داری شکل گرفته بود و نه طبقه ی کارگر صنعتی. جامعه ی ایران پیش از این و در طی قرن ها، جنبش ضد فئودالی را به نمایندگی مزدکیان، خرم دینان، شیعیان و ...تجربه کرده بود. جنبش جدید که در امتداد گذشته ی تاریخی خود و با سیمای دیگری ظهور کرده بود، ایدئولوژی خود را وامدار اندیشه ی مدرن غرب بود. بدین ترتیب بسترهای تاریخی، پیش زمنیه های مورد اقبال قرار گرفتن سوسیالیسم را فراهم گردانید و جنبشی پا به عرصه ی سیاسی ایران نهاد که در سیر تکاملی خود به استقرار سوسیالیسم می اندیشید. تغییر ماهیت فئودالیته در ایران، در قرن سیزدهم ه.ش یکی از عوامل مؤثر در چگونگی طرح گفتمان اولیه ی چپ بود. نخستین بارقه های اندیشه ی سوسیالیستی در آثار برخی روشنفکران صدر مشروطه از جمله میرزا آقاخان کرمانی و طالبوف تبریزی نمایان شد، اما این نه به معنای شکل گیری یک جریان و نه طرح یک گفتمان بود. صحبت از سوسیالیسم در مکتوبات سیاسی این دوره تنها در حد مترقی دانستن یک اندیشه بود و نه بیشتر. در کنار محدود بودن  چنین آثاری در ادبیات سیاسی ایران و مخاطبان آن ها در جامعه ی کم سواد ایران، نویسندگان آن ها نیز اعتقادبه پیروی مطلق از سوسیالیسم نداشتند، بنابران قویا به کار نظری گسترده دراین زمینه نپرداختند. به علاوه خود این روشنفکران نیز شناخت کامل و جامعی از سوسیالیسم نداشتند، تا بتوانند گفتمانی حول آن شکل دهند. جنبش سوسیالیسم دموکرات در روسیه و اروپای غربی ایرانیان را از وجود سوسیالیسم آگاه ساخته بود، اما این آگاهی هنوز به شکل گیری یک جریان نینجامیده بود که با تعلق خاطر زمینه های طرح و گسترش نوعی گفتمان را فراهم آورد.

پایه های نخستین ایجاد و گسترش گفتمان سوسیالیستی و مارکسیستی در ایران تنها پس از ظهور گروه ها و احزاب سوسیال دموکرات بنیان نهاده شد. آشنایی اولیه ی ایرانیان با اندیشه ی مارکسیستی با فعال شدن گروه ها و احزاب سوسیال دموکرات، اگرچه محدود، آغاز شد و شکل گیری این جریان به طرح گفتمان اولیه ی چپ در ایران انجامید. این گفتمان از رو طریق نغوذ خود را آغاز کرد: 1- آمیختگی اندیشه ی سوسیالیستی با برنامه های حزبی و تشکیلاتی 2- ترویج تئوریک این اندیشه از طریق مطبوعات حزبی و مکتوبات ایدئولوژیک. گفتمان اولیه ی چپ در ایران را می توان حاصل طرح مبانی برخاسته از سوسیالیسم در برنامه های حزبی «اجتماعینون عامیون»  و «حزب دموکراتیک ایران» و همچنین انتشار مطالبی درباره ی سوسیالیسم و مارکسیسم در مطبوعات و مکتوبات حزبی توسط گروه های سوسیال دموکرات ارمنی مستقر در تبریز و گیلان و به ویژه حزب دموکرات ایران دانست. گفتمان چپ پس از این به عنوان یکی از گفتمان های رقیب پا به عرصه ی سیاسی ایران نهاد. این گفتمان با تأسیس «حزب عدالت» در قفقاز رگه های ایدئولوژیک بیشتری یافت و در حالی که ابتدا در چهارچوب تفکر سوسیالیستی دموکرات مطرح شد، بعد از انقلاب اکتبر و مستقر شدن بلشویک ها در روسیه، رنگ کمونیستی به خود گرفت. حزب عدالت به «حزب کمونیسم ایران» تغییر نام داد و تداوم بخش این گفتمان در چهارچوب مارکسیستی - لنینیستی شد. با زوال حزب کمونیست ایران و ممنوعیت فعالیت و تبلیغ کلیه ی سازمان های اشتراکی، در پی تصویب قانون «مجازات مقدمین بر علیه امنیت و استقلال ایران» در سال 1310 ه. ش، طرح گفتمان چپ از طریق برنامه ها و مطبوعات حزبی متوقف شد. گفتمان چپ در این مقطع سعی در ترویج نگاه علمی و نه حزبی به مارکسیسم، آن هم به اقشار تحصیلکرده و روشنفکر داشت. به طور کلی می توان گفت که نوع گفتمان چپ در ایران حاصل دیالکتیک عوامل متعدد خارجی و داخلی بود. ورود اندیشه های مدرن به ایران از جمله اندیشه ی چپ در دوره ی قاجار و در پی برخورد ایرانیان با دنیای غرب صورت پذیرفت. تفکرات مارکس زمینه ساز شکل گیری مکتبی شد که بعدی جهانی به خود گرفت. این مکتب حتی از خود مارکس هم فراتر رفت و به یکی از جریان های تأثیر گذار در قرن چهاردهم ه. ش بدل گردید. ایدئولوژی چپ در سطح جهانی، رویکردها و جریان های مختلفی را شامل می شد که هر یک با اصول و راهکارهای مربوط به خود در پی تحقق اهداف آرمانی خویش در تقابل با جهان سرمایه داری بودند. میزان نفوذ هر یک از این جریان ها بر اندیشه ی چپ در ایران تلقی غالب از این ایدئولوژی را سبب گردیده و تأثیرات عمیقی در نوع گفتمان چپ ایرانی داشته است. در واقع غلبه ی هر یک از این جریان ها بر دیگری در نفوذ بر اندیشه ی چپ در ایران درهر مقطع باعث شده گفتمان آن جریان به محور اصلی گفتمان چپ ایرانی در آن دوره تبدیل گردد. مهم ترین جریان های رقیب در میدان نغوذ به ایران، مکاتب چپ روسیه و اروپای غربی بودند. به طور کلی نوع گفتمان چپ در ایران در اغلب موارد نموداری از اثربخشی این دو مکتب بوده است. غلبه در نفوذ در عواملی چون تحولات جهانی چپ، میزان و کیفیت مهاجرت ایرانیان به مناطق تحت نفوذ هر یک از این جریان ها، کیفیت و عملکرد نمایندگان فکر آنان در ایران، نزدیکی جغرافیایی و عواملی از این دست ریشه داشت. تحت تأثیر این عوامل دو رویکرد چپ در ایران به وجود آمد که نظام فکری و سازمانی خود را با الگوبرداری از متفکران و احزاب وابسته به هریک از این جریان های تطبیق می دادند.

فهرست عناوین اصلی:

1. بسترهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران در دوره ی قاجار و پهلوی اول

2. نفوذ اندیشه های سوسیالیستی به ایران و شکل گیری گفتمان سوسیال دموکراتیک

3. برآمدن کمونیسم در ایران و سیر تحول گفتمان حزب کمونیست ایران

4. ارانی و فصلی جدید در گفتمان چپ ایران

 

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

محمد پورکيان

اين کتاب که در برلن غربي در سال 1357 چاپ شده است در باره سابقه آشنايي ارنست پرون با محمدرضا پهلوي و

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

زهرا علیزاده بیرجندی

بر اساس نتایج تحقیقات میدانی و کتابخانه ای و در مقایسه با سایر جوامع عشایری ایران، بهلولی ها یک طایف

منابع مشابه

دگرگونی سیاسی در ترکیه و پیامدهای داخلی و خارجی آن: با تأکید بر دوره حزب عدالت و توسعه

دگرگونی سیاسی در ترکیه و پیامدهای داخلی و خارجی آن: با تأکید بر دوره حزب عدالت و توسعه

محمدهادی مدنی

ماهیت و ابعاد دگرگونی سیاسی صورت گرفته در ترکیه و پیامدهای داخلی و خارجی آن، مسئله ی اصلی این کتاب ا